Tako su teret završne nastave i ispita nosili profesori iz beranskog i drugih krajeva Crne Gore: Simo Kastratović, Batrić Đorović i njegova supruga Milena, Dimitrije Đoković, Dmitar Raičević, Desanka Raičević, Vuka Deletić, Marko Kažić, Mileva Kastratović, Milorad Pešić, Aleksandar Mitrović, Vlado Basekić, Jovan Jovanović i drugi.

Politika italijanske okupatorske vlasti prva dva mjeseca davala je prividnost da se ni u prosvjeti i kulturi neće bitno ništa mijenjati – Musolinijeva vlada je radila na tome da u Crnoj Gori obnovi monarhiju (kruna je ponuđena unuku kralja Nikole Mihailu Petroviću ali ju je on odbio), koja bi trajno bila podređena Rimu. Računalo se u Rimu da će sve to ići lako, s obzirom na rodbinske veze dinastije Savoja i bivšeg dvora Petrovića (kraljica Jelena, žena kralja Viktora Emanuela, bila je kći kralja Nikole), ali opštenarodni ustanak u julu 1941. godine potpuno je osujetio planove Musolinijeve fašističke vlade. Ustanak je učinio da se šk. 1940/41. godina ne završi – u avgustu nijesu mogli biti održani popravni ispiti, a zbog ratnog stanja nije bilo ni uslova da počne nova školska godina. Poslije ponovnog ulaska italijanske vojske u Berane zgrada Gimnazije je zaposjednuta, u njoj je smješten štab divizije „Venecija” i jedan njen puk vojske. Takvo stanje je trajalo sve do jeseni 1942. godine. U avgustu 1942. godine obavljeni su ispiti – redovni, privatni i maturski, pod šatorima na Talumu, jer još nijesu bile dovršene barake za premještaj divizijskog štaba i vojske iz zgrade Gimnazije.

U avgustovskom roku 1942. godine za maturski ispit se prijavilo 58 kandidata – najviše privatnih – među njima bilo je i četničkih oficira i administrativnih službenika, koji su prethodno polagali nesvršene razrede gimnazije (VII i VIII). Mnogi su htjeli, i u tome uspjeli, da se olako domognu diplome velike mature. Tada su obavljeni i ispiti za sve učenike od prvog do osmog razreda.

Redovna nastava šk. 1942/43. godine otpočela je u oktobru, pošto su se italijanska vojna komanda i vojska iselili iz zgrade Gimnazije. Ali učenika je manje upisano od očekivanog broja jer su neki đaci starijih razreda u međuvremenu pristupili partizanskom ili četničkom pokretu, drugi su opet kao rodoljubi bojkotovali nastavu plašeći se da ulaze u grad. Ovu školsku godinu karakterisala je neredovnost u nastavi. Broj profesora se sveo na minimum. Bilo je više nezastupljenih predmeta – neki nastavnici su bili internirani, drugi se uklonili iz grada. Često je bilo i hapšenja i interniranja i profesora i đaka starijih razreda. U martu 1943. godine mnogo je đaka i iz nižih razreda napustilo Gimnaziju (među njima i pisac ovih redova kao učenik II razreda), zbog straha od dolaska njemačkih jedinica u Berane, koje su demonstrirale silu sa mnogo ratne tehnike (trebalo je da zaustave napredovanje partizanskih brigada iz Bosne i da razoružaju četničke snage).

Do 1942. godine direktorsku dužnost (do internacije) obavljao je Milinko Tripković, a početkom školske 1942/43. godine okupatorska italijanska vlast u Cetinju za direktora je postavila Andriju Lainovića, direktora Niže gimnazije u Bijelom Polju. Ovaj vrlo obrazovani profesor francuskog jezika i istorije, sa gospodstvenim manirima i plemenitim odnosom prema đacima, svojim kolegama i građanima, u vihorima ratnog vremena, kada je bilo veoma teško ostati uspravnim, ostao je u prijatnom sjećanju i nas đaka i beranskog građanstva. Direktor Lainović je nekako uspio da okonča nastavu u školi u junu 1943. godine sa veoma malim brojem i đaka i nastavnika. U junu 1943. godine maturski ispit je polagalo svega 18 kandidata, redovnih i privatnih.

U tri ratne godine u Beranskoj gimnaziji je maturiralo 157 kandidata. Ako se ne bi znalo pod kakvim su teškim uslovima stečene maturske diplome – mogla bi ova brojka da zavede kako je pod italijanskom okupacijom bilo, ipak, redovno školovanje. Ali kao što je već rečeno malo je bilo redovnosti.

Poslije kapitulacije Italije, septembra 1943. godine, i snaženja partizanskog pokreta i stalnih borbi u oblasti Vasojevića nije moglo biti ni govora o nastavku rada Gimnazije. Školska zgrada je u oktobru 1943. godine teško stradala – njemačka vojska ju je spalila. Taj događaj je doživljen kao velika nesreća, prava katastrofa u Beranama i čitavoj sjeveroistočnoj Crnoj Gori, gdje je Gimnazija bila jedina srednja škola.

PIŠE: AKADEMIK MIOMIR DAŠIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---