-Piše:Dr Radoslav T. Stanišić Filmski i TV reditelj

Vajlder je slijedio tu liniju i tokom pedesetih godina s nemilosrdno ciničnim filmom Senzacija (Ace in the Hole, takođe poznat pod naslovom The Big Carnival, 1951), u kome slika medijski cirkus koji stvara nečasni novinar oko rudničke nesreće koja se dogodila u Novom Meksiku. Taj film je dobio međunarodnu nagradu u Veneciji, a Vajlder je počeo da se specijalizuje za crne komedije (comedie noire) kao Bulevar sumraka (Sunset Boulevard, 1950), Stalag 17 (1953), Sedam godina vjernosti (The Seven Yearltch, 1955), Neki to vole vruće(Some Like It Hot, 1959). U šezdesete je stupio filmom Apartman (The Apartment, 1960), na temu borbe polova, napravljen u obliku mračne parodije ciklusa filmova Hadson/Dej, koji je dobio brojne hvalospjeve kritika i mnoge nagrade, među kojima su i Oskar za najbolji film i Oskar za najbolju režiju. Vajlder je uvijek bio koautor sopstvenih scenarija, pišući ih u saradnji s takvim profesionalnim piscima kao što su Čarls Breket, Rejmond Čendler, Džordž Akselrod, a od 1959. i I. A. L. Dajmond, Vajlder je počeo svoju filmsku karijeru kao scenarista za UFA. Pod uticajem Vajldera i drugih (na primer Stenlija Kjubrika u Dr Strejndžlav/ Dr. Strangelove, 1963, radikalnom remek-djelu koje je daleko ispred svog vremena), američka komedija postajala je sve prefinjenija tokom pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka, da bi sedamdesetih godina postala potpuno zreo žanr.

Vestern

Vestern je žanr koji je tokom pedesetih i šezdesetih godina XX vijeka na najbolji način nadživio napast zvanu široki ekran, zahvaljujući pejzažu koji je u njemu prirodno bitan činilac. Ipak, i vestern je, kao i drugi žanrovi, pretrpio neke manje promjene na planu stava i tematike, koje su odgovarale promjenama u samom američkom društvu. Ovaj žanr, čiji su prototip Revolveraš (The Gunfighter, Henri King, 1950) i Tačno u podne (High Noon, Fred Cineman, 1952), više je usredsređen na psihološke ili moralne sukobe pojedinca i društva u kome on živi, nego na stvaranje poetskih arhetipova kakvi su bili karakteristični za Forda.

Reditelji Delmer Dejvs (1904–1977) i Džon Sterdžes (1911–1992) doprinijeli su u tom razdoblju stvaranju novog psihološkog stila.

Ipak, pedesetih godina najistaknutiji reditelj zrelih vesterna bio je Entoni Men, koji je od 1950. do 1960. snimio jedanaest takvih filmova, od kojih pet u tijesnoj saradnji s glumcem Džejmsom Stjuartom (na primjer, Vinčester'73/Winchester'73,1950). Menovi vesterni su u većoj mjeri skloni izrazitom nasilju i psihološkoj obradi teme, nego filmovi njegovih prethodnika, tako da je on među prvima otkrio da topografija ovog žanra savršeno odgovara formatu širokog ekrana. U filmovima kao što su Na okuci rijeke (Bend of the River, 1952), Gola mamuza (The Naked Spur, 1953), Daleka zemlja (The Far Country, 1955), Čovjek iz Laramija (The Man from Laramie, 1955), Poslednja granica (The Last Frontier, 1955), Metalna zvijezda (The Tin Star, 1957) i Čovjek sa zapada (Man of the West, 1958), Men je neprestano uvodio ovaj filmski žanr u vode zabave za odrasle, gradeći pritom škrti vizuelni stil. Menov naslednik bio je Bad Betičer, koji je za Ranown Productions krajem pedesetih godina prošlog vijeka režirao seriju zrelih vesterna u saradnji s producentom Harijem Džoom Braunom i glumcem Randolfom Skotom. U filmovima kao što su Seven Men from Now, 1956, Usamljeni jahač (Ride Lonesome, 1959) i Stanica Komanča (Commanche Station, 1960), Betičer je ostvario suštinske, pa čak i alegorijske drame moralnog heroizma, u kojima je sam čovjek primoran da rješava dileme morala i to u moralnom vakuumu. Fordovsku tradiciju epskog romantizma nastavio je, naravno, sam Ford filmovima Vođa karavana (Wagon Master, 1950), Rio Grande (1950) i, prije svega, filmom Tragači (The Searchers, 1956), kao i autori „velikih“ vesterna na širokom ekranu kakvi su Šejn (Shane, Džordž Stivens, 1953) – film koji je snimljen u starom opsegu pa katastrofalno rastegnut radi prikazivanja na širokom ekranu – i Velika zemlja (The Big Country, Vilijam Vajler, 1958).


(Nastaviće se)