-PIŠE: RADOSLAV T. STANIŠIĆ FILMSKI I TV REDITELj

Prvi značajan primjer ove filmske forme bio je Destination Moon (Irving Pičel, 1950) i ubrzo poslije njega Stvar (The Thing, takođe poznat pod naslovom Stvar sa drugog svijeta/The Thing from Another World; Kristijan Nibi, 1951), The Day the Earth Stood Still (Robert Vajz, 1951), When Worlds Collide (Rudolf Mate, 1951), Rat svjetova (War of the Worlds, Bajron Haskin, 1954), Zabranjena planeta (Forbidden Planet, Fred Vilkoks, 1956) i Invazija kradljivaca tijela (Invasion of the Body Snatchers, Don Sigel, 1956). Svi ovi filmovi su dobre produkcije ostvarene na nejednakim budžetima, a njihova zajednička tema, koja je imala očigledne političke implikacije, neka je vrsta krize koja prijeti opstanku svijeta, izazvana nuklearnim ratom ili invazijom vanzemaljaca. U stvari, svojim neprestanim upozoravanjem na infiltraciju i invaziju, paranoidna politika Hladnog rata prožela je i bum naučne fantastike tokom pedesetih godina prošlog vijeka isto onoliko duboko koliko i razvoj specijalnih efekata, koji su dostigli novi nivo početkom decenije, u filmovima producenta Džordža Pala (1908–1980) i reditelja za specijalne efekte Reja Harihauzena (1920–2013). Pal, Mađar čiji su briljantni radovi nagrađeni Oskarima za specijalne efekte u filmovima Destination Moon, When Worlds Collide i Rat svjetova, počeo je karijeru kao scenograf u studijima UFA, a tokom rata je bio lutkar-animator u Holivudu. Harihauzen je bio štićenik Vilisa O'Brajena (1886–1962), pionira specijalnih efekata, koji se specijalizovao za trodimenzionalni proces zaustavljenih kadrova koji mu je omogućavao da kombinuje animirane modele s radnjom. Patentirane 1957. pod imenom Dynamation; verzije ove tehnike primijenjene su u nekim od najboljih filmova o čudovištima, kao i u složenijim filmovima, mitološkim fantazijama Jason i Argonauti (Jason and the Argonauts, Don Čejfi 1963) i Sudar titana (Ciash of the Titans, Dezmond Dejvis, 1981). Strah je jedan od glavnih činilaca svih naučnofantastičnih filmova iz ove decenije, a film Stvar, koji se bavi dolaskom opasnog bića iz druge galaksije na Zemlju, započeo je izuzetno popularan ciklus filmova o čudovištima i mutacijama koje je proizvelo nuklearno zračenje, ili o bićima materijalizovanim u svemiru, što će tokom sledećih deset godina dominirati ovim žanrom. Čistunci naučne fantastike tvrde da su filmovi o čudovištima iz pedesetih godina prije filmovi strave nego naučne fantastike.Tačno je da je ponekad teško napraviti razliku između ovih dviju kategorija.

Filmovi ciklusa strave i užasa, kompanije Universa iz tridesetih godina XX vijeka (Drakula/Dracula, Frankenštajn/Frankenstein i drugi, i njihovi maštoviti rimejk filmovi na širokom ekranu i u boji, u produkciji engleske kuće Hammer, krajem pedesetih i tokom šezdesetih godina XX vijeka, na primjer, jasno se razlikuju po ikonografiji i tematici od klasika naučne fantastike kao što su Invazija kradljivaca tijela i Zabranjena planeta. Čini se da se u njima naučna fantastika bavi katastrofalnim uticajem tehnologije na civilizaciju – uticajem koji donosi kraj evolucije – dok se filmovi strave bave zlom u ljudskom srcu. Ali, filmovi o čudovištima predstavljaju jedinstven problem modernog doba (odnosno poslijeratnog), problem načina na koji se zlo u Ijudima i tehnologija udružuju kao prijetnja opstanku ljudske rase. Prema tome, oni postavljaju generičku ogradu između naučne fantastike i strave. Neki od ranih filmova o čudovištima pažljive su produkcije velikih studija, kao što su Stvar u produkciji RKO, The Beast from 20,000 Fathoms u produkciji Warner Bros. (Ežen Luri, 1953; autor efekata Harihauzen) i Theml, iz istog studija (Gordon Daglas, 1954).

Ostali filmovi iz pedesetih godina XX vijeka koji se bave čudovištima – It Came from Beneath the Sea, Columbia (Robert Gordon, 1955) i Twenty Million Miles to Earth Nejtan Džuran, 1957) – u oba je autor efekata Harihauzen – umnogome počivaju na specijalnim efektima. Do sredine decenije filmovi o čudovištima su uveliko postali djelokrug producenata eksploatacijskih filmova.


(Nastaviće se)