Carska vlada je upozoravala srpskog kralja na avanturističko spoljnopolitičko djelovanje ove organizacije i njeno opredjeljenje da nasilno pripoji Srbiji teritorije sa srpskim stanovništvom koje se sada nalaze u granicama Austrougarske. To je moglo da izazove rat, za koji Rusija nije bila spremna. Zvanični Beograd, upravo jugoslovenski premijer N. Pašić, takođe je bio protivnik terorizma i zavjera i mnogo puta je ukazivao na opasnost od nasilnog djelovanja tajnih organizacija u spoljnoj politici. Odmah poslije događaja u Sarajevu, ministar inostranih poslova Ruske imperije S. D. Sazonov je posjetio austrougarsku ambasadu i upisao se u Knjigu žalosti, osuđujući „bezumni zločin“. On je obavijestio ambasadora, koji je privremeno obavljao taj posao, da Carska vlada osuđuje terorizam, ali je kategorično odbacio optužbe Beča o tome da je u zavjeru bila upletena srpska vlada. „Nama je sasvim jasno da Srbija nije umiješana u sarajevski zločin“ – izjavio je ministar.

Zvanični Beograd nije mogao a da ne shvati da će Srbija biti prva žrtva napada u slučaju objave rata od Austrougarske, što bi bio odgovor na Sarajevski atentat. Privremeni otpravnik poslova Rusije u Beogradu V. N. Štrandtman je obavijestio Peterburg u julu 1914. o potpunoj nepripremljenosti Srbije za ratovanje. „Sarajevo je pomrsilo sve račune Srbiji“ – pisao je on – „i stavilo na dnevni red mogućnost izbijanja (vojnog) sukoba u najnepovoljnijem trenutku za Srbiju“.

Srpska vlada nije mogla takođe da računa na vojnu pomoć Rusije jer za vrijeme posjeta N. Pašića i prestolonaslednika Aleksandra Peterburgu u januaru i februaru 1914. nije ništa konkretno dogovoreno po pitanju vojne pomoći, osim što su dobili uopštena obećanja i usmenu podršku od Nikolaja II. Čak je 9. aprila 1914. srpska strana bila obaviještena da Rusija ne može da isporuči Srbiji traženo naoružanje. Tokom vjekova istorija je zapisala mnogo primjera raznih provokacija, načina i drugih metoda uz pomoć kojih su zainteresovani akteri za vojne konflikte počinjali krvave klanice, bez obzira na razmjere sukoba. Ali, u slučaju Sarajevskog atentat, ni danas nema dokaza da su zavjerenici imali bilo kakvih konkretnih vizija razvoja događaja, a odgovora na ovo pitanje nema ni od Austrougarske, ni od Njemačke, ni od Rusije. Jedno samo nije sporno: zavjerenici su postali igračka u rukama tajnih sila, koje su jasno vidjele sve posljedice ovoga zločina po Evropu.

Cilj je bio da se te sile usmjere prema Rusiji jer su shvatali da su Balkan i Srbija, uglavnom, slaba tačka ruske politike. To je uključivalo Rusiju u aktivniji položaj.

„SAD ILI NIKAD”! – bile su završne riječi Vilhelma II u telegramu sa saopštenjem o ubistvu prestolonaslednika Franca Ferdinanda.

23. jula 1914. Vlada Austrougarske je uputila ultimatum Srbiji, u koji su namjerno unesene neprihvatljive tačke. Okrivljujući Beograd za podrivačko djelovanje protiv dunavske imperije, Habzburška monarhija je insistirala na otvaranju filijale austrijske tajne policije na teritoriji Srbije, vršila je čišćenje državnih ustanova i vojske od antiaustrijskih elemenata, zahtijevala je da se sudske istrage po predmetu sarajevskog zločina vode uz učešće austrijskih sudova i naložila ukidanje nelojalnih društvenih organizacija, koje su bile povezane sa austrijskom monarhijom. Uz notu je, kasnije, bila dostavljena deklaracija pod nazivom „Velikosrpska propaganda“, koja je sadržala „podatke“ o takozvanoj opasnosti od Slovena po evropski mir i bezbjednost.

Karakteristično je da je Hitler 1941. godine koristio istu tezu da bi opravdao fašističku agresiju protiv Jugoslavije i SSSR-a, pozivajući se na važnost geopolitičkog značaja od „slovenske opasnosti“.

Poslije ultimatuma, krugovi na vlasti u Austrougarskoj i Njemačkoj su prihvatili „tezu“ o „slovenskoj opasnosti“. Misao o neophodnosti da se „svrši sa Srbijom“ bila je naglašena u pismu austrijskog imperatora Franca Josifa I imperatoru njemačke Vilhelmu II, koje je upućeno 4. jula 1914. Njemačka se izjasnila da bezuslovno podržava vojne planove Austrougarske, koji se odnose na napad na Srbiju, što dokazuju austro- njemački pregovori, koji su održani u julu te iste godine. Prvobitni projekat austrijskog ultimatuma je bio ostavljen Vilhelmu II, a završnu varijantu je odobrio zamjenik državnog sekretara njemačke za inostrane poslove A. Cimerman, koji je izjavio povodom toga: „Zahtjevi Beča su toliko ozbiljni da ih Srbija teško može prihvatiti. Posljedice toga će biti rat.“

PRIREDIO: VOJIN PERUNIČIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---