On je obavijestio austrougarskog ambasadora u Beogradu i na taj način saopštio zvaničan stav Njemačke: „Iskreno rečeno, mi smo spremni da pružimo uvjeravanja našem savezniku da akciju koju preduzima protiv Srbije smatramo neophodnom i sa odobravanjem prihvatamo. Uz to, nama je jasno da u budućnosti vojna dejstva Austrougarske protiv Srbije mogu da uvuku i Rusiju u rat, a uzimajući u obzir naše obaveze prema dogovoru, neizbježno je i naše uključivanje. Polazeći od životnih interesa Austrougarske, mi ne možemo a da ne uputimo savjet našem savezniku da ne popušta više jer bi bila dovedena u pitanje čast Monarhije, a mi ćemo ispuniti obećanje i pružiti pomoć u ovim teškim okolnostima. U vezi izrečenog, mi Vam dajemo odriješene ruke po pitanju Srbije.“

Malo je vjerovatno da će Rusija dozvoliti sebi da pasivno posmatra svaku vojnu akciju Austrougarske protiv Srbije jer dovodi u pitanje svoj ogromni autoritet. (Iz pisma njemačkog rajshkancelara Betmana-Golvega od 10. februara 1913.)

Dobro je poznato da je još 1913. godine načelnik Velikog generalštaba njemačke general Moljtke završio pripremu planova za napad na Francusku i Rusiju. Te iste godine u Rajhstagu je izglasan milijarderski budžet za njemačku armiju. U avgustu te godine, Vilhelm II je potpisao tajnu direktivu Ministarstva inostranih poslova o preorijentaciji njemačke spoljne politike na ratnu.

Austrougarski ultimatum je zatekao Rusiju u najnepovoljnijem trenutku. Baš zato je Peterburg savjetovao Srbiji da pokaže spremnost na kompromis. 24. jula 1914, u glavnom gradu Rusije je bila donesena deklaracija kojom je Savjet ministara preporučio Srbiji da obavijesti javnost u Evropi o nezakonitim radnjama Austrougarske i predložio da se hitno sazove međunarodna konferencija koja bi razmotrila uzroke međunarodnog konflikta. Pridržavajući se ovih preporuka, srpska vlada je od 10 zahtjeva austrijskog ultimatuma prihvatila 9, a odbila je samo jedan: nije dozvolila predstavnicima Austrougarske da na teritoriji Srbije sprovode istragu o atentatu i okolnostima pod kojim se desio. Srbija je takođe predložila da se spor prenese na međunarodni sud u Hagu.

– Austrougarska će nestati kao monarhija i kao velika država ukoliko ne iskoristi ukazanu povoljnu mogućnost – govorio je Viktor Nauman, uticajni njemački publicista u julu 1914.godine. Ali, ovo nije zaustavilo Austrougarsku, koja je već bila odlučila o svemu i nije dozvoljavala bilo kakve pregovore. Ostalo se zna. Austrougarska je 28. jula objavila rat Srbiji. Kao odgovor na to, u Rusiji je počela opšta mobilizacija, poslije čega je Njemačka 1. avgusta objavila rat Rusiji. Tog istog dana je car potpisao Manifest o ratu sa Njemačkom.

Već više desetina godina, u naučnim krugovima vlada mišljenje da su upravo čvrst stav Rusije i mobilizacija koju je sprovela carska vlada podstakla Njemačku na rat. Vjerovatno je Rusija mogla da se odrekne podrške Srbiji i da zauzme „neutralnu“ poziciju. Međutim, još u to vrijeme, krugovi na vlasti vodećih svjetskih sila dobro su shvatili da se sukob, koji se razbuktava, ne može ograničiti samo na rat između Srbije i Austrougarske i da će se proširiti na čitavu Evropu. Ministar inostranih poslova Rusije S. D. Sazonov, na primjer, odmah poslije austrijskog ultimatuma Srbiji, izjavio je: „Ovo je opšteevropski rat!“ Ratne operacije Austrougarske, u suštini, nijesu bile usmjerene toliko protiv Srbije koliko protiv Rusije. Još tada je bila vidljiva glavna suština međunarodnih procesa, tj. globalizacija vojno-političkih odnosa i sukobljavanje interesa vojno-političkih blokova u najkonfliktnijim zonama, u ovom slučaju u Srbiji i na Balkanu.

Sporan je jednosmislen odgovor na pitanje o „imperijalističkom karakteru rata“, u kojem je učestvovala Rusija. Teško je održiva tvrdnja da Rusija u tom ratu nije imala potrebu da brani svoje „nacionalne interese“. Ranije je kod istoričara vladalo lenjinističko određenje prema ovom pitanju, pa je u ovom slučaju jedino Srbija imala opravdanja za ratovanje i da je „nacionalni interes“ u borbi Srbije i Crne Gore protiv Austrougarske imao sasvim sporedno značenje, i time nije mijenjao imperijalistički karakter rata. Sovjetski istoričari su imali ideološki zadatak da razobliče politiku carizma.

PRIREDIO: VOJIN PERUNIČIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---