Stav ruske diplomatije prema jugoslovenskom pitanju najbolje se vidi iz izvještaja A. M. Petrajeva, iskusnog diplomate, specijaliste za balkanska i bliskoistočna pitanja. 1917. godine je postao pomoćnik ministra inostranih poslova. Dvije godine prije toga Petrajev je prognozirao da će Austrougarska izgubiti niz svojih regiona zbog posledica rata, među njima i jugoslovenske zemlje, prije svega Bosnu i Hercegovinu. Isto kao i srpski političari, on je računao da bi Srbija mogla da odigra važnu ulogu „drugog Pijemonta“, što je odgovaralo interesima Rusije. Po njegovom mišljenju, jako slovensko carstvo na obalama Jadranskog mora, čiji se interesi ne bi sukobljavali sa ruskim, bila bi sasvim poželjna karika u našoj budućoj zapadnoevropskoj politici. Ali, još tada je Petrajev vidio opasnost u nasilnom pripajanju Hrvata i Slovenaca Srbiji, skrećući pažnju na neophodnost vođenja opreznije politike, pritom misleći na prirodno ujedinjenje, a isključujući nasilnu varijantu pripajanja Hrvata. On je naglašavao, da „mali narod od 5 miliona ljudi ne može da ‘proguta’ drugi narod, koji je po broju isti, iako mu je srodan narod, ali koji se razlikuje po religiji i kulturi i koji se suprotstavlja takvom nestajanju“. Ruski diplomata je isticao, da je interes Rusije bio u neophodnom pružanju snažne podrške željama Srbije da ostvari nacionalno jedinstvo, a time i svoj ideal. U izvještaju je naglašavan stav Engleske, Francuske i Italije, koji se odnosio na jugoslovenski problem. Isticano je, da bi Rusi, vodeći politiku, morali imati u vidu da Engleska i Francuska na osnovu svojih političkih shvatanja neće podržati velikosrpske planove i učestvovati u stvaranju velike slovenske države na obalama Jadranskog mora, koja je obrnuta prema Rusiji. „Nije sporno, da bi oni više voljeli stvaranje nezavisnog hrvatskog kraljevstva, koje bi u potpunosti bilo pod njihovom kontrolom i uticajem i služilo bi im kao polazna osnova za smirivanje italijanskih imperijalističkih pretenzija na Adriatiku i Sredozemnom moru“.

Veoma je bitno istaći, da ove zemlje nijesu nikada imale želje da podrže napore Rusije da ostvari svoj uticaj na Balkanu. To se vidjelo kroz čitavu istoriju, kako u periodu Prvog svjetskog rata, tako i u kasnijim vremenima.

Jedna specifična karakteristika rusko-srpskih odnosa u periodu rata bila je ta što je Rusija izbjegavala zaključivanje zvaničnog sporazuma sa Srbijom o vojnom savezu, na čemu je insistirao N. Pašić krajem 1914. godine. Stav Srbije po ovom pitanju je sasvim jasan. Srpski predsjednik Vlade, poslije pobjede na Kolubari, dobio je zvanično priznanje za svoju zemlju od Antante, koja ih je prihvatila kao svog vojnog saveznika. To je davalo pravo srpskom kraljevstvu da poslije rata ravnopravno sjedu za sto mirovnih pregovora, ne tražeći milost od velikih država.

Po mišljenju mnogih istraživača, potpisivanjem takvog sporazuma u samom početku rata, kada je njena sopstvena vojna pozicija bila krajnje teška, značila bi za Rusiju i njenu carsku Vladu da otvoreno podržava teritorijalne pretenzije Srbije. Tako nešto rusko rukovodstvo nije moglo da napravi, jer je ta ista država zavisila u velikoj mjeri od svojih saveznika u Antanti, posebno u 1915. godini kada je imala potrebu za primanjem višestrane pomoći od Engleske i Francuske. Engleska i Francuska su bile krajnje nezadovoljne pasivnim odnosom srpske armije krajem 1914. i početkom 1915. godine na austrougarskom frontu, posebno poslije potpisivanja Londonskog pakta sa Italijom, koji su parafirale zemlje Antante u aprilu 1915. godine.

Neaktivnost srpske vojske na frontu javno je pravdao sam predsjednik Vlade N. Pašić, koji je izjavio, da će Vlada teško primorati svoje jedinice da zajedno ratuju sa Italijom, ako ne znaju koje to teritorije oni trebaju da ustupe Srbiji. Tako je nedostatak teritorijalnih garancija Srbiji postao glavna prepreka za koalicionu saradnju srpskih oružanih snaga i Italije. Srbija nije htjela da ratuje za tuđe interese.

Takođe je i rusko rukovodstvo bilo uznemireno zbog kolebljivog stava Bugarske i glasina o njihovim kontaktima sa Austrougarskom i Njemačkom. Uz to je još i Srbija, sa ciljem da ostvari svoj vječiti san – izlazak na more, upala sa svojim trupama u Albaniju zauzevši gradove Elbasan i Tiranu, iako je albanska Vlada proglasila neutralnost. Takve borbene akcije su oslabile poziciju srpske armije na austrougarskom frontu. Dočekala ih je negativna reakcija Rusije, Italije, Grčke i Turske. Ruski ministar inostranih poslova S. D. Sazonov u telegramu ambasadoru u Srbiji V. N. Štrandtmanu u junu 1915. godine je ukazivao na potrebu da se stavi do znanja N. Pašiću da je veoma poželjno, sa stanovišta međunarodne politike, da hitno povuku srpske trupe iz Albanije. Međutim, to nije značilo da je ruska Vlada bila protiv stvaranja Velike Srbije. Naprotiv, ona nije podržavala italijanske zahtjeve za pripajanje Dalmacije, što je išlo na štetu interesa Srbije, i na kraju krajeva, zauzela je jasan stav prema povlačenju srpske armije.

Neusklađenost aktivnosti među zemljama Antante i njihov pritisak na Srbiju i Bugarsku imali su katastrofalne posledice po Srbiju.

PRIREDIO: VOJIN PERUNIČIĆ

(K R A J)

---