Pozitivni politički impulsi poslije Staljinove smrti udahnuli su novi život saradnji književnika. Poslije normalizacije odnosa sa zemljama istočne Evrope sredinom šeste decenije, obnovljena je i saradnja književnika. Savezi pisaca su ustanovili praksu razmjene pisaca kao svojih zvaničnih predstavnika.

Već 1954. jugoslovenski savez je prihvatio sovjetski poziv da na Svesavezni kongres pošalje delegaciju. U njoj su bili Dobrica Ćosić i Marin Franićević. Sekretar sovjetskog saveza pisaca Aleksej Surkov je više puta pozivao jugoslovensku književnu delegaciju u Moskvu, pa je tako 31. avgusta 1955. uputio poziv Savezu književnika Jugoslavije da osam jugoslovenskih pisaca posjeti SSSR. Jugoslovenski savez je poziv prihvatio tek 29. septembra 1955, izgovarajući se zauzetošću oko kongresa književnika i predlažući odlaganje ovog vida saradnje za proljeće sledeće godine. Razmjenom pisama su naredne godine dva saveza postavila temelje uzajamnih posjeta dogovorivši se da svaki savez izabere svoje predstavnike i da posjete budu radnog, a ne manifestacionog karaktera. Surkov je uvjeravao da će se Sovjetski savez truditi da odabere svoje delegate tako da bi jugoslovenskim piscima mogli da predstave stanje književnosti u SSSR-u, da „osvijetle one probleme koji nas najviše uznemiruju“ i izlože život i rad sovjetskog saveza pisaca. Razmjenom pisama ugovoreno je da se uzajamne posjete izvrše u septembru ili oktobru. Od 9. do 29. septembra 1956. u Jugoslaviji su boravili Leonid Leonov, Petrus Brovka, Boris Lavrenjev i Valentin Ovečkin, a skoro u isto vrijeme u SSSR-u su bili Vjekoslav Kaleb, Mile Klopčič, Branko Ćopić, Dmitar Mitrev i Janez Potrč. I pojava jugoslovenskih stručnih, političkih i beletrističkih djela u knjižari „Knjige zemalja narodne demokratije“ u Moskvi ukazivala je na otopljavanje odnosa i sticanje ponovnog prava građanstva za jugoslovenska djela u SSSR-u, ali je budila i podozrenje kod jugoslovenskih diplomata, jer se jugoslovenski štand, otvoren 31. maja 1956, pojavio u ovoj „lagerskoj knjižari“. Od literarnih autora bila su zastupljena djela Njegoša, Ćosića, Ćopića i drugih.

Na izmaku ljeta 1957, u Jugoslaviju je doputovao sovjetski pisac Vsevolod Ivanov, kako bi prisustvovao premijeri svoje drame „Oklopni voz“. Poslije razgovora sa Desankom Maksimović, Fincijem, Andrićem, Ćopićem, Oljačom, Surepom i drugim piscima u Beogradu, otputovao je u Zagreb i Ljubljanu. U julu 1957. u SSSR su otputovali Desanka Maksimović i Mladen Oljača.

Jugoslovenski savez je predložio u pismu Surkovu 27. oktobra 1957. da se na susretima pisaca dviju zemalja što više tretiraju suštinska pitanja putem radnih skupova na kojima bi pisci kroz predavanja i diskusiju govorili o stanju literature u svojoj zemlji, položaju pisaca u društvu, staleškim pitanjima. Takođe, pisci, posebno oni čija se djela prevode, mogli bi da govore o svom stvaralaštvu i pred širim auditorijumom, a ne samo pred piscima. Sovjetski savez pisaca je 21. novembra 1957. uvjeravao da „bratska literatura naroda Jugoslavije“ izaziva veliko interesovanje u SSSR-u i da bi bilo potrebno da jugoslovenski pisci koji dođu govore o jugoslovenskim djelima i „raznim tokovima u jugoslovenskoj literaturi“. Predložili su da, osim saradnje u oblasti književnosti, posjete imaju za cilj i „upoznavanje književnika sa zemljom, životom ljudi, kulturom“.

Razmjena književnika je nastavljena i 1958. Ukrajinski pjesnik Maksim Rilski je iskoristio dolazak u Dubrovnik na zasjedanje Uneska oktobra 1958. za razgovore sa Desankom Maksimović, Andrićem, Davičom, Mirom Alečković, Minderovićem i drugim kolegama. Među jugoslovenskim piscima koji su 1958. posjetili SSSR bili su Mladen Leskovac, Ivo Frangeš, Bratko Kreft i Blažo Koneski.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---