-PIŠE: DR SOFIJA KALEZIĆ

Objavljujem ovu knjigu u nadi da će predstavljati korak ka ukupnom tretiranju kreativnog bića savremene crnogorske žene, uvida u njenu istoriju i tradicionalne okvire, ali i nastojanja da iz njih izađe i da se spremno suoči sa brojnim gorućim psihološkim, socijalnim i egzistencijalnim pitanjima svoga vremena.

Veliku pomoć pri shvatanju uloge i značaja crnogorske žene kroz istoriju za mene je predstavljalo priređivanje autobiografskog romana mog djeda po majci Radovana Stevovića „Biografija jedne žene“ (Društvo Crnogoraca Srbije, Lovćenac– Beograd, 2015), u kojoj je opisana hrabra borba jedne žene, moje bake Itane Stevović, da održi porodicu u tragičnim i prelomnim događajima koje su donijeli Drugi svjetski rat i poslijeratna dešavanja. Ovakva ostvarenja su, između ostalog, dragocjena ne samo sa literarnog, istorijskog, etnološkog aspekta, ili kao svjedočanstvo njegovanja patriotskih vrijednosti, već i kao dokument koji služi za rekonstruisanje osjećanja, vrednosnih sistema i svega onoga što proizilazi iz suštinskog shvatanja i poznavanja života.

Tragove literature posvećene položaju crnogorske žene kroz istoriju ostavili su putopisci, istraživači i književnici. Tako je Pavle Rovinski u knjizi „Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti“ pisao: „Neobično velika opterećenost crnogorske žene teškim poslovima održava ravnotežu sa vojnim pohodima Crnogoraca, na kojima se on odriče mnogo toga i strada do stupnja rizikovanja života. On taj rizik ne čini lično radi sebe, već radi te iste porodice, pa brigu o njoj mora da vodi njegova žena koja nosi odgovoran epitet - domaćice kuće“, dok knjaz Nikola podsjeća svoje Crnogorce da bez junakinja ne biva ni junaka. Iz razloga duboke ukorijenjenosti žene kao majke, sestre i ćerke, ali i kao učesnice u važnim kulturnim i društvenim fenomenima svog vremena, što je na literarno najuspjeliji način u crnogorskoj prozi opisano u „Primjerima čojstva i junaštva“ Marka Miljanova, iznikla je i narodna poslovica „kuća ne stoji na zemlji, nego na ženi“.

Uprkos literarnim vidicima koji sežu do najopštijih tema i motiva, snažnog izraza i duboko ličnih osjećanja, čime crnogorske književnice motivski prevazilaze korpus „tipičnih“ tema kojima se odlikuje pisanje spisateljica u regionu, djeluje kao da im se uporno ne odaje zasluženo priznanje.

Iz razloga dosadašnjeg nebavljenja ovom temom i nedostatka kritke, osim rijetkih pogovora ili novinskih prikaza publikovanih u periodičkoj štampi, ostvarenje „Minervinim tragom“ podrazumijeva pionirsku realizaciju eksponiranja onog što je, po mom sudu i estetičkom osjećaju, u domenu ovog temata bilo najkvalitetnije ili predmetnosti koju niko u domaćoj književnosti prije pojave određenog romana nije literarano obrađivao.

Monografska kritičkoesejistička sinteza sa dosta argumenata pokazuje da broj naših „umjetnica riječi“ nije malen, niti je njihova proza „kratkog daha“, pa se danas ni u kom slučaju ne mogu prihvatiti riječi Jovana Dučića da je sve što je veliko stvoreno „bez ženskog pera, ženskog dleta i ženske kičice“. Pri završetku uvodnog segmenta ostvarenja „Minervinim tragom“ (Prozno stvaralaštvo crnogorskih književnica) čini mi se neuporedivo tačnijim citirati misao istog autora koja glasi: „Nema velikog književnog dela koje nije poniklo iz bola. Nema velikog stvaranja bez velikog bola. Sve se rodilo iz bola i krvi - kao i dete.“

Crnogorskim ženama modernog vremena koje su prevalile ovaj ne baš mali i lak civilizacijski luk, koje u sebi pulsiraju bilom vlastitih pretkinja, koje su spremne da se bore i da vole, a koje su svojim djelom na različite načine dokazale da ljubav i borba predstavljaju dva osnovna imperativa života, posvetila sam knjigu „Minervinim tragom“ (Prozno stvaralaštvo crnogorskih književnica).


(KRAJ)

---