-Piše: Milica Kralj

Poezija Paula Celana, pjesnika Holokausta, jedan je od sveprožimajućih pogleda čovjeka u svoju duhovnost. Naše stoljeće odjekuje glasom njegove pjesme. A svaka njegova pjesma je pažljivo prepisana patnja; pisanjem se iscjeljivao od nje. Stvaranje je primio kao dodatnu kaznu koja se dosuđuje samo izuzetnima i samo izuzetim.

Zar se to ne vidi i po činjenici da je pripadao – koja je još i opšte mjesto svjetske književnosti – velikoj porodici ukletih pjesnika samoubica, podlegavši krajnosti zatvaranja u sebe.

Paul Celan, pravo ime Paul Ančel, rođen je 23. novembra 1920. godine u Černovcima u rumunskoj Bukovini. Godine 1938. upisuje studije medicine u Turu u Francuskoj, ali ih ubrzo napušta. Već sledeće godine vraća se u rodno mjesto (koje će 1940. biti pripojeno SSSR) i upisuje studije germanistike. Zatim dolaze ratne godine i svakodnevna hapšenja 1941. kada su nacisti okupirali Černovice, i cijelu njegovu porodicu 1942. godine deportovali u koncentracioni logor. U logoru će i svi članovi njegove porodice stradati, osim njega koji uspijeva da 1944. godine pobjegne i da se vrati u oslobođen rodni grad. Osjećanje tuge, progonjenosti, ali i stida što je samo on preživio od svoje porodice pratiće ga do kraja života.

Nastavlja studije romanistike, a od 1945. do 1947. godine (kada i objavljuje svoje prve pjesme na rumunskom jeziku u časopisu „Agora“) radi kao prevodilac u Bukureštu. Zatim se seli u Beč. Od tada pjesme piše isključivo na njemačkom jeziku. Godine 1960. dobija uglednu njemačku književnu nagradu „Georg Bihner“.

Sjenke brojnih umiranja koje je vidio u logoru, strah, beznađe, iluzornost ljudskog života, sve ga je to dovodilo do smrtne ivice, koja je ugrozila njegovo postojanje, do krize koja ne potiče iznutra, iz ponornih dubina bića već se ustremljivala spolja, iz surove, iz sušte stvarnosti: „Crno mleko preranosti mi te pijemo noću, pijemo te u podne/smrt je majstor iz Njemačke/(...)Tvoja kosa od zlata Margreto/Tvoja kosa od pepela Sulamko.“(Fuga smrti)

I kao da je oslobođenje iz logora samo odgodilo izvršenje presude koju je, nakon što je odabran za smrt, sam sproveo nad sobom – skokom u Senu.

Po tematici i tonu „Fuga smrti“ je upravo sušština i bit Celanovih poetskih nastojanja. Poredeći ga s najvećim majstorom muzičke umjetnosti svih vremena, može se reći da je on Bah moderne svjetske poezije.

Ono što aktuelizuje Celanov koncept nije svjesno povezivanje različitih tematskih kompleksa u jednu cjelinu, kako to smatra veliki broj tumača njegove poezije, već je to samo tvorenje pjesme kao zajedničkog imenitelja pjesnikovog tragičnog životnog i stvaralačkog iskustva. Nju pjesnik poima kao jedinu svoju stvarnost, budući da je poezija stvarnost za sebe.

Takav doživljaj poezije kao autohtone zbilje nadovezuje se na san da potvrdi ono što je u njoj nestvarno. Iluzija da poezija može da se učini isto tako stvarnom kao sama stvarnost, pripaja nestvarnost poezije opažajnoj istini, tako da izgleda da jedna drugoj ne protivrječe, niti da se osporavaju, nego da se uslovljavaju.

U tom smislu sudbina pjesnika bila je uslovljena sudbinom njegove poezije, uslovivši njegov neumitan prelazak iz jednog svijeta u drugi, kao prenošenje u nov jezik, u preinačavanje smisla. A on se pokoravao sopstvenoj gramatici postojanja.

Prekid sa neposrednim ostvario je uronivši u jedan novi poredak, u kojem se, u srodstvu s kosmičkim samoosmislila njegova smrt.

U traganju za novim mogućnostima življenja i stvaranja, ovaj izuzetno senzibilan pjesnik iskoračio je u onostrano kao u svoju konačnu sudbinu. Kaznio se rijekom Senom, kao jednim od nepobitnih praelemenata svijeta. Tijelo hasidskog pjesnika francuskog državljanstva, Rumuna po rođenju, a Austrijanca po jeziku i počecima književnog rada, najznačajnijeg njemačkog liričara poslije Drugog svjetskog rata, nađeno je u Seni jednog blistavog proljećnog dana, tačnije 20. aprila 1970. godine.


(Nastaviće se)

---