Naš poznati publicista i popularizator nauke Vojislav Budo Gledić do sada je objavio preko šezdeset samostalnih naslova, u kojima je opisao život i stvaralaštvo najvećih domaćih i stranih naučnih umova. Ugledne izdavačke kuće „Štampar Makarije” iz Beograda i podgorički „Oktoih”, u ediciji „Velikani srpske nauke”, ne tako davno, izdale su mu osam knjiga, a ove godine beogradska „Dereta”, u luksuznoj opremi, objavila mu je knjigu „Leonadro da Vinči – univerzalni genije renesanse”.

U Gledićevom raznovrsnom stvaralačkom interesovanju, značajno mjesto, prepoznatljivo i od čitalaca, zauzimaju i astronomija i astronautika, kojima je takođe posvetio veliki broj zapaženih radova. Imao je o njima stalne rubrike u brojnim časopisima, a jedno vrijeme na Televiziji Crne Gore i autorsku emisiju „Istraživači”. Uskoro iz štampe treba da izađe i njegova knjiga o istoriji vasione, od praistorije do današnjih dana, iz koje ćemo upravo, s njegovim odobrenjem, u narednih nekoliko brojeva – prenijeti jedan odlomak.

Gledić je, podsjetimo, bio profesor matematike i drugih predmeta u cetinjskoj Gimnaziji i tamošnjoj tehničkoj školi. Član je Udruženja književnika Crne Gore i Udruženja književnika Srbije, kao i Saveza novinara Srbije i Crne Gore.

Čovjek je od najstarije prošlosti bio neraskidivo povezan sa svojom okolinom jer se razvijao u uslovima životne sredine. Tokom čitave biološke prošlosti ljudski organizam i životne aktivnosti prilagođavane su neposrednim i redovnim prirodnim pojavama, promjenama dana i noći, kao i ustaljenom pravilnom smjenjivanju godišnjih doba. Pojedinačni i društveni opstanak i razvoj zavisio je od tih ciklusa, od toga koliko mu je prirodna okolina bila poznata i iskorišćena. Uporedo sa neposrednom okolinom, postepeno je upoznavao i šire okruženje, posebno zagonetni nebeski svijet iznad sebe, kretanje Sunca i Mjeseca, kao i izgled zvjezdanog neba i nekih pojave na njemu.

Astronomija je jedna od najstarijih nauka čiji su prvi istorijski počeci nastali na Istoku, prije više od pet hiljada godina. O njenom najranijem periodu stiču se saznanja na osnovu sačuvanih glinenih pločica ispisanih klinastim znacima. U svim civilizacijama koje su prethodile starogrčkoj istorijskoj epohi, saznanja su se sticala i širila nezavisno, i to u drevnoj Mesopotamiji, Kini i Egipatu. U svima tim starim društvima i državama se, međutim, nalaze izvjesna zajednička opšta dostignuća. Slične osobenosti se mogu uočiti i u civilizacijama pretkolumbovske Amerike, koje su geografskim položajem bile odvojene od razvojnih tokova starog svijeta. Rezultati do kojih su te civilizacije došle u astronomiji su postignuti stalnim i dugotrajnim pažljivim ponavljanjem posmatranja.

Astronomija kod drevnih civilizacija Mesopotamije javlja se u IV milenijumu prije n. e., a vrhunac svoga razvoja doživljava u periodu između 600. i 500. g. prije n.e. Stari posmatrači u Mesopotamiji bili su veoma praktični i razvili su i usavršili prilično tačne metode mjerenja. Oni su prvi izvršili podjelu kalendara na 12 mjeseci po 30 dana, kao i podjelu punog ugla na 360 stepeni, stepena na 60 minuta, a minuta na 60 sekundi. Izvršili su prvu podjelu zvjezdanog neba i dali nazive sazvježđima u oblasti zodijaka. Mesopotamija je poznata kao „kolijevka civilizacije”. Ovo plodno azijsko područje je u periodu od 4.000. do 1.000. g. prije n.e. dalo značajnu civilizaciju u kojoj su se smjenjivali razni narodi: Sumeri, Akađani, Asirci (na sjeveru) i Vavilonci (na jugu). Gradili su hramove zvane zigurati, koji su imali piramidalnu strukturu. Broj spratova bio je od dva do sedam, sa svetilištem ili hramom na vrhu. Pristup svetilištu bio je omogućen nizom stepenika sa jedne strane zigurata ili spiralnim stepeništem od osnove do vrha. Ovi hramovi su predstavljali i svojevrsne astronomske osmatračnice.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---