-DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

U filmu „Ljubav Žane Nej”, Pabst se vratio na socijalni teren da bi snimio ljubavnu priču koju je zahvatio vrtlog Ruske revolucije, kao i događaji poslije nje. Sniman u dokumentarnom maniru uz prirodno osvjetljenje, kamerama Frica Arnoa Vagnera i Roberta Laha, često na postojećim stvarnim lokacijama, ovaj film je slika poslijeratnog evropskog društva u procesu ubrzane dezintegracije; tokom te priče Pabst je doveo svoju prefinjenu tehniku montaže do novih visina. Poslednja dva Pabstova nijema-bezzvučna filma, „Pandorina kutija” (Die Buchse der Pandora, 1929) i „Dnevnik izgubljene” (Tagebuch einerVerlorenen, 1929), bave se životima dviju prostitutki (u oba filma glavnu ulogu igra izvanredna američka glumica Luiz Bruks /1906-1985/) i načinom na koji se njihove degradirane uloge u životu odnose na opštu dekadenciju društva.

Pad i propast njemačkog filma Vajmarskog perioda. Arhitektonska kompozicija i slikarsko osvjetljenje u UfA-stilu postali su sami sebi cilj, a raskoš njene produkcije znatno je uzdrmala ekonomsku stabilnost studija. Pisalo i pričalo se da je Murnauov „Faust”, na primjer, za četiri puta premašio budžet. U tom smislu, simptomatično je da su dva poslednja važna filma vajmarske kinematografije bila „montirani dokumentarci”, snimljeni na lokaciji u Berlinu i okolini.

„Berlin: Simfonija velegrada” (Berlin: die Sinfonie der Groistadt, 1927) Valtera Rutmana, prema zamisli Karla Majera, snimljen je skrivenom kamerom i tehnikom ritmične montaže grupe „kino-oko” Dzige Vertova, da bi oslikao apstraktan portret grada jednog dana u kasno proljeće, dok u njemu buja život od jutra do mraka. „Ljudi nedjeljom” (Menschen am Sonntag, 1929), poludokumentarni zapis o dva mlada para koji se odmaraju na jezeru izvan Berlina, zajedno je snimilo nekoliko mladića koji će kasnije postati ugledni reditelji zvučnog filma u Americi, a to su: Robert Siodmak, Fred Cineman, Edgar G. Ulmer i Bili Vajlder, snimatelj je bio Ojgen Šiftan, koji će se takođe preseliti u Holivud. Kao i njegov dokumentarni prethodnik, film ljudi nedjeljom snimljen je pod snažnim uticajem Vertova i sovjetske montaže.

Međutim, pokazalo se da je uticaj Amerike odnio prevagu, a mnogi filmski istoričari su za sunovrat vajmarske kinematografije krivili prodor američkog novca i manira u njemačku po zaključenju Sporazuma Parufamet. Poznato je, recimo, da su direktori UFA naložili Pabstu da režira „Ljubav Žane Nej" u „američkom stilu” i da je film tako zamalo upropašćen. Pokazalo se da je američki stil u Nojbabelzbergu gore prolazio čak i od UFA-stila u Holivudu. Drugi poznavaoci i teoretičari filma tvrde da je holivudski pohod na talente UFA iz 1926. umjetnički unazadio njemačku kinematografiju. Odlazak Murnaua i mnogih drugih njegovih saradnika svakako je nanio veliku štetu studiju. Nakon usvajanja Dozovog plana, UFA je zbog američke konkurencije, kako na svjetskom tako i na domaćem tržištu, dospjela u toliko težak materijalni položaj da je politička desnica morala da joj pokriva gubitke. Ipak, sasvim je jasno da su tragedija i očajanje bili tematsko nasleđe ekspresionizma. Kako Zigfrid Krakauer u više navrata pokazuje u knjizi From Caligari to Hitler (od Kaligarija do Hitlera), borba za samokontrolu, kao važna tema vajmarske kinematografije, na ekranu se uvijek gubila, što je uvećalo nesigurnost, a samim tim i autoritarne sklonosti masa, koje su poslije rata zahvatile i veliki dio srednje klase, čija je ekonomska moć opala zbog inflacije. Ali, pošto je njemačka imala republiku kao oblik vladavine, a njemački narod je bio poražen, taj autoritarni impuls nije imao načina da se izrazi, te se kolektivni um društva paralisao zbog nemogućnosti da se iskaže. njemačku kinematografiju, dakle, nisu uništili nacisti, nego kulturni preduslovi koji su omogućili njihov dolazak na vlast. Mada je od 1929. do 1933. godine UFA uspjela da proizvede nekoliko zaista izvrsnih ostvarenja, iskra života njemačkog filma bila je ugašena.

Piše:


(KRAJ)

---