-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Najveći domet tadašnja egzaktna nauka je dostigla u radovima znamenitog engleskog naučnika Isaka Njutna (1642–1727). Proučavajući međudjelovanja tijela, na osnovu eksperimenata i posmatračkih činjenica, ovaj naučnik je formulisao tri onovna zakona mehanike (osnovni principi dinamike). Otkrio je i jedan od najznačajnijih zakona prirode – Njutnov zakon gravitacije (važi za čitavu vasionu) koji glasi: „Svaka dva tijela se privlače silom proporcionalnom proizvodu njihovih masa, a obrnuto srazmjernom kvadratu njihove međusobne udaljenosti“. Ovim zakonom je ujedno dao i odgovor na pitanje, zašto se planete okreću oko Sunca po eliptičkim putanjama, ali da se mogu kretati i po ostalim konusnim presjecima. Njutn na isti način tumači pojavu Zemljine precesije i spljoštenost tijela prilikom rotacije (spljoštenost je ujedno i fizički dokaz obrtanja tijela oko ose). Njegovo djelo „Matematički principi filozofije prirode“, izašlo je iz štampe 1687. godine u Londonu. Ovaj naučnik je takođe konstruisao novu vrstu teleskopa – reflektor sa izdubljenim ogledalom kao objektivom (Njutnov teleskop).

U drugoj polovini XVII vijeka otpočinje izgradnja modernih astronomskih opservatorija, koje su bile snadbjevene najboljim tadašnjim optičkim instrumentima. Godine 1667. osniva se zvjezdarnica u Parizu, 1675. opservatorija Grinvič, a 1700. opservatorija u Berlinu. Na pariskoj opservatoriji djeluju Đovani Domeniko Kasini (1625–1712) i Ole Remer (1644–1710). Astronom Remer je 1675. ustanovio da trenuci zaklanjanja Jupiterovog satelita, posmatrano sa Zemlje, zavise od brzine prostiranja svjetlosti. Do tada se smatralo da se svjetlost prostire beskonačnom brzinom. Remer je, inače, vršio mjerenja oko osam godina, ali, u stvari, nije izvršio odgovarajući proračun, niti je procijenio brzinu svjetlosti. To je kasnije uradio Hajgens na osnovu njegovih mjerenja, pri čemu je dobio za oko 1/4 manju vrijednost od one koju pokazuju današnja mjerenja.

Francuski astronom i matematičar Žan Dalamber (1717–1783), ponovio je kasnije Remerova mjerenja, koja su tada obavljena sa mnogo boljim mjernim instrumentima i dobio za brzinu svjetlosti oko 300 000 km/s. On je, u stvari, izmjerio da svjetlost putuje sa Sunca do Zemlje 8 minuta i 12 sekundi (stvarna vrijednost je 8 minuta i 19 sekundi). U toku XVII, a potom i u XVIII vijeku, sve je tačnije premjeravana Zemlja i određivana udaljenost do Mjeseca i Sunca. Za određivanje tih udaljenosti primjenjivana je metoda paralakse, kojom se u slučaju odstojanja Sunca mjerila razdaljina Marsa ili Venere, a zatim se primjenjivao poznati odnos putanja tih planeta i Zemlje. Tako su od 1671. do 1673. Kasini i Žan Riše (1630–1696), istovremenim posmatranjima Marsa u Parizu i Kajeni (Južna Amerika), odredili udaljenost do Sunca na oko 138 miliona kilometara. Riše je ujedno časovnikom sa klatnom, ustanovio da je na ekvatoru sila teže (gravitacija) neznatno manja nego na umjerenim geografskim širinama, iz čega je proizilazilo da je Zemlja na polovima malo spljoštena.

Engleski astronom Džejms Bredli (1693–1762) je otkrio pojavu zvjezdane aberacije (1726), kao i veoma male periodične promjene precesije Zemljine ose ili nutaciju (1747), povezujući je sa uticajem gravitacije Mjeseca. U tom istom periodu otkrivene su dvojne ili dvostruke zvijezde, koje obilaze oko zajedničkog težišta, zatim mnoštva ili skupovi zvijezda, a potom tamne i svijetle magline (nebule). Među maglinama bilo je i specifičnih, za koje se kasnije ustanovilo da su veoma udaljene, da se u stvari radi o zvjezdanim tvorevinama, koje se nalaze izvan Mliječnog puta. Francuz Šarl Mesije (1730–1817) je 1784. posmatrao, a zatim i katalogizovao 103 magline i zvjezdane skupove (popis Mesijevih objekata), i oni se i danas označavaju na isti način: M 1, M 31 (što se čita: mesije jedan..., itd.).


(NASTAVIĆE SE)

---