-Priredio: Miladin Veljković

Sposobnosti i interesovanja činovnika za određene vrste poslova, kao i ažurnije vođenje personalnih pitanja u ministarstvu nijesu bili jedini faktori koji su uticali na razvrstavanje, premještaje i unapređenje činovnika. Pavle Karović je tvrdio da se u pogledu personalnih rješenja britanski Forin ofis isticao među evropskim ministarstvima inostranih poslova, jer je sprovodio sistem ocjene najpodobnijih činovnika za unapređenje i premještaje. Pomoćnik ministra Vladislav Martinac je ocijenio većinu jugoslovenskih diplomatskih činovnika kao nesposobne, te nije mogao da se osloni na njih u svom radu. Tokom međuratnog perioda kao značajan faktor u karijerama mnogih jugoslovenskih diplomatsko-konzularnih činovnika bila je stranačka pripadnost. Budući da su resorom MID-a/MIP-a rukovodili pripadnici srpske elite, ministri su uglavnom birani iz dvije najjače stranke srpskog dijela političke scene – Narodne radikalne stranke (NRS) i Jugoslovenske demokratske stranke (JDS). Milan Đ. Milojević je tvrdio da su razmirice i pismene optužbe po partijskoj osnovi počele odmah poslije Prvog svjetskog rata. Prema svjedočenju Iva Andrića, prilikom promjene na čelu ministarstva često su u Kabinetu ministra pronalaženi spiskovi činovnika-demokrata i činovnika-radikala. Bilo je i slučajeva da su se imena pojedinih osoba nalazila na oba spiska. Stranka koja je u određenom momentu držala resor u svojim rukama proganjala je članove ili simpatizere suparničke strane. Stoga se među mlađim činovnicima razvila praksa uzajamne potpore. Kada je ministar bio iz redova NRS, radikali-omladinci pomagali su demokratama-omladincima, i obrnuto. Od stranačke pripadnosti nijesu samo zavisila unapređenja i premještaji, već i penzionisanja i otpuštanja iz službe. Demokrata Vladimir Ćorović u razgovoru sa radikalom Milanom Jovanovićem Stoimirovićem, u vrijeme kada je JDS rukovodio ministarstvom, iznio je svoj sud da su u službu primljeni razni „idioti, i to sa kakvim protekcijama i natezanjima“ i da zbog toga ne bi trebalo da ga plaši polaganje prijemnog ispita ukoliko se bude odlučio za karijeru diplomatskog činovnika.

Pripadnost partiji nije samo uticala na mlađe činovnike prilikom njihovog polaganja prijemnog ispita, državnog stručnog ispita ili napretka u karijeri. Protekcije i progoni su bili mnogo uočljiviji kod ljudi koji su zauzimali visoke položaje u jugoslovenskoj spoljnoj službi. Kao tipične primjere navešćemo slučaj jednog radikala – Tihomira Popovića i jednog demokrate – Milana Milojevića. Prvi je stupio u diplomatsku službu 1904. godine, a drugi 1905. godine. Tihomir Popović je početak svoje karijere proveo na položajima pisara Konzulata u Prištini i poslanstva u Atini i Parizu. Tokom Prvog svjetskog rata bio je delegat Nikole Pašića pri Vrhovnoj komandi srpske vojske, potom poslanik pri crnogorskom Dvoru. Milan Milojević je bio u stalnoj opoziciji prema NRS, u Srbiji kao samostalni radikal, a u Jugoslaviji kao demokrata. Diplomatsku karijeru je započeo kao sekretar poslanstva u Sofiji, potom je postavljen za konzula u Prištini i Trstu, tokom Prvog svjetskog rata pridodat je na rad Poslanstvu u Londonu, i na kraju postavljen za sekretara i unaprijeđen u poslanika u Hagu.

Formiranjem koalicionog kabineta demokrata i socijalista, predsjednik Vlade Ljubomir Davidović, koji je ujedno bio i zastupnik ministra inostranih djela, jer je Ante Trumbić bio član delegacije na Mirovnoj konferenciji u Parizu, poveo je novu personalnu politiku u resoru MID-a. Na čelu ministarstva postavljeni su bivši samostalni radikali – za načelnika MID-a Jevrem Simić, za pomoćnika ministra Milan Milivojević, a za direktora PO MID-a Milan Gavrilović. Dotadašnji pomoćnik ministra Mihailo Gavrilović premješten je za poslanika u Londonu, a demokrate su pripremale teren za penzionisanje Tihomira Popovića.


(Nastaviće se)

---