Pokazalo se da je bio opravdan strah starješinske opozicije pred izbijanje Miletine bune, da će knez, boravkom u prestonici Carstva, ojačati svoje pozicije na štetu njihove borbe za uvođenje ustavnog poretka.

Ferman, ili kako ga Simić naziva „mali ustav“, pretjerujući, pročitao ga je Petronijević knezu još u Carigradu. Kneževo negodovanje bilo je ogromno i propraćeno psovkom i naredbom da se baci, ali takav potez, ipak, nije učinjen. Simić s pravom piše: „Knjaz Miloš nije nikome više pokazao taj ferman, niti je on više sunca vidio, a kamoli da ga pročita narodu srpskom“. Ovim fermanom nije kažnjavana samo opozicija, već i knez Miloš. Sultanovo i Portino degradiranje kneževskog zvanja u fermanu nije ostavilo nikakvog negativnog traga u vladarskoj titulaturi. Ako su ga Turci nadmudrili u Stambolu, on je njih u Srbiji. Ferman je skriven u Kneževoj kancelariji i nikom nije bio dostupan, nije obnarodovan i, sem Petronijevića i Simića, niko o njemu nije ništa znao. Bitno je da degradiranje kneževskog zvanja nije ostvareno, niti da je opozicija dobila podršku turske diplomatije.

Simić nam nije otkrio prave uzroke svađe kneza Miloša i Avrama Petronijevića, ali jeste Jovan Hadžić. Njemu je Petronijević kazivao da je knez tražio od Porte ferman, ponudivši joj 700.000 groša, da ukloni s položaja glavne buntovnike Miletine bune. Pretjerivao je Avram Ćaja, kako su ga zvali, kada je tvrdio da je knez želio da liši života Petronijevića, Radojkovića, S. Simića, Protića, Vučića, Resavca i Todorovića, i da je on svojim uticajem na Porti osujetio ovu kneževu namjeru. Svađe je bilo, te je Petronijević, strahujući za svoj život odustao od povratka u Srbiju s knezom i ostao u Carigradu. Pošto su mu ruska i turska diplomatija garantovali bezbjednost, on se uputio za kneževom povorkom i sustigao je u Silistriji. Poznata sintagma – „srpska posla“ – učinila je da kraj kneževe posjete prestonici Osmanskog carstva poprimi jedan vid lošeg karaktera Srba – neslogu! [...]

Obrenović je napustio Vidin i svog prijatelja Husein-pašu, pošto mu je prethodno zahvalio za sve usluge što mu je učinio. Knez Miloš stigao je u Bregovo, na granici Srbije, 23. novembra 1835. godine, poslije 118 dana odsustvovanja, skoro četiri mjeseca. Knez je dobro podnio putovanje, možda najbolje u cijeloj sviti, „prvi je ustajao, prvi se bacao na konja i prvi na mjesto stizao“. […]

U prestonicu Srbije dočekan je uz sve moguće svečanosti na dan Prvozvanog Andreja, 12. decembra 1835. godine, uz pucnjavu topova i zvuke vojne muzike, prije svega, marševa. Varoš je bila ukrašena, noću iluminirana, s tri slavoluka. Na njima je živopisac Uroš Knežević oslikao svodove i jedan knežev portret, a na jednom su ispisane riječi o kneževoj mudrosti i hrabrosti, a na jednoj kapiji mogli su se pročitati stihovi: „Još sjajniji od cara se vraćaš,/Sav zvjezdama sjajnim obasut,/Vzor Evrope ti na se obraćaš,/Vječnoj slavi, preduzevši put“.

Knez je ušao u srpsku prestonicu na sultanovom hatu. U kragujevačkoj crkvi, u kojoj je služio episkop užički Nikifor, održana je služba, besjeda za Obrenovićev povratak i odana zahvalnost sultanu. Sjutradan su na svečanom ručku napijane zdravice sultanu, ruskom caru i srpskom knezu. Potom je uslijedilo uručivanje ordenja, tog i narednih dana, i nekoliko špada (jedna vrsta sablji) nekim savjetnicima. [...]

Kneževa posjeta Carigradu imala je više pozitivnih nego negativnih posledica. Ona je bila za Obrenovića, negdašnjeg pastira, čin trijumfa i slave, dok je Kneževini učvrstila ugled kod sizerenog i pokroviteljskog dvora, ali i kod drugih evropskih dvorova.[…] Bila je to prva spoljašnja manifestacija srpske državnosti u očima Evrope poslije sticanja autonomije, odnosno proglašenja vazalne Kneževine Srbije. Zaista je zasijao knežev svjetlokrug te 1835. godine.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(KRAJ)

---