-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Za film „Netrpeljivost” Grifit je izmislio revolucionarni pojam paralelne montaže samo između radnji koje se simultano odigravaju u različitim prostornim dimenzijama, kao u njegovim ranijim filmovima, nego i između paralelnih radnji koje se rješavaju na raznim vremenskim (temporalnim) planovima – onim iz četiri različite priče. Dakle, zapleti iz četiri različite priče su prepleteni na isti način kao stavovi u simfoniji, sve dok se ne sliju u krešendo – u završnici filma. On je u jednom intervjuu izjavio: „Priče će početi kao četiri potoka koja gledamo sa vrha brijega. Prvo će četiri potoka teći odvojeno, polako i tiho. Ali, kako teku, biće sve bliži jedan drugom i sve brži, sve do kraja kada će se, u zadnjem potezu, sliti u jednu moćnu rijeku ekspresije.”

Grifit je kinematografski bio godinama ispred svog vremena. On je već u filmu „Netrpeljivost” primijenio neku vrstu sažete ili „ekspresivne” montaže koju će deceniju kasnije dovesti do perfekcije Ejzenštajn i njegove sovjetske kolege. Pored toga, u ovom filmu nalazimo krajnji rafinman svih sredstava igranog filma koja je Grifit upotrijebio od „Doživljaja male Doli” do „Rađanja jedne nacije”. U filmu je primijenjena revolucionarna kontinuirana montaža, naravno, ali i krupni plan džinovskih razmjera, švenkovanja, posebna pretapanja, irisi i maske (uključujući efekat širokog ekrana u velikim sekvencama bitke), dramatično ekspresivne uglove kamere i, najzad, far vožnje koje anticipiraju složene manevre F. V. Murnaua i njemačkog kameršpilfilma. Za potrebe uzbudljivog vrhunca scene spasavanja u priči iz savremenog života, na primjer, Grifit je postavio svoju kameru na automobil da bi pratio neizvjesnu trku automobila i voza, baš kao što je uradio i pri snimanju scena pobune u filmu „Rađanje jedne nacije”. Što je još važnije, Grifit je za film „Netrpeljivost” izgradio veliku kulu s liftom koja se kretala po šinama da bi kameru pomjerao postepeno s velikog totala Vavilona do srednjeg plana glumaca kroz samu scenografiju. Taj kadar se nekoliko puta pojavljuje u filmu i još je jedan od najdužih i najdetaljnijih pokreta kamere u američkom filmu. Zbog sveukupne tehničke virtuoznosti i inventivnosti, „Netrpeljivost” se mora smatrati najvećim Grifitovim filmom. Sem toga, način na koji je on upravljao masovnim i ratnim scenama, kao i mnogo intimnijim ličnim, prevazilazi sve što je prije toga uradio, kao i ono što je kasnije namjeravao ponovo da uradi. I najzad, „Netrpeljivost” je čudan, ali i briljantan film, nesporno bitan, čiji je odlučan uticaj na ličnosti tako različite, kao što su Sesil de Mil, Sergej Eejzenštajn, V. I. Pudovkin, Fric Lang i Abel Gans, istorijska činjenica. Kao samodovoljno umjetničko djelo, ovaj film je povremeno pretežak, zadivljujuće inspirativan, opsesivan i uzbudljiv. Neuspjeh filma „Netrpeljivost” nije uopšte značio i završetak Grifitove karijere. On je označio kraj njegove nezavisnosti kao producenta i smanjio njegov kreativni entuzijazam, ali je Grifit i poslije toga nastavio da režira, snimivši još 26 dugometražnih filmova od 1916. do 1931. godine. Priroda njegove genijalnosti je, međutim, bila u osnovi inovatorska i intuitivna, prije nego kritička ili analitična. Kada su prošla vremena inovacija i kada intuicija više nije imala suštinsku važnost za proces filmskog stvaralaštva, Grifit je bio bačen u zapećak sa sve svojim shvatanjem svijeta koje beznadežno nije odgovaralo poslijeratnom dobu. Šesnaest godina poslije filma „Rađanje jedne nacije”, Grifit, Šekspir filmskog platna, postao je figura za podsmijeh, pa je bio prinuđen da se ponižen povuče iz djelatnosti čijem je nastanku, tokom njegove kratke istorije, doprinio više nego ijedan pojedinac. Proživio je ostatak života u skromnim uslovima, od rente koju je sebi obezbijedio u bolja vremena, gledajući retrospektive svojih filmova i prisustvujući počasnim banketima. Umro je u Los Anđelesu 1948. godine, samo pet mjeseci poslije Ejzenštajna u Moskvi, širom svijeta slavljen kao „čovjek koji je izmislio film”. Grifit je do kraja svoje karijere ostao podjednako paradoksalna figura, kakva je bio i na samom njenom početku.


(KRAJ)

---