-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Doseljavanje Srba nastavljeno je 1371. godine i oni su se uskoro našli pred zidinama Trogira. Bilo ih je u Zadru, Šibeniku, Obrovcu i drugim mjestima, gdje su brzo sticali poštovanje građana sa kojima su dolazili u dodir. Novi podsticaj naseljavanju Srba pružio je bosanski kralj Tvrtko I Kotromanić kada je, 1390. godine, cijelu Dalmaciju stavio pod svoju vlast, dajući Kninu karakter srpskog grada, što će on ostati sve do nasilnog protjerivanja Srba iz Hrvatske krajem 20. vijeka. U vrijeme Tvrtkovog naslednika Stefana Dabiše, zbog učestalih turskih upada u Bosnu poslije Kosovske bitke Srbi su se odatle ponovo, 1394. i 1397. godine prelivali u Dalmaciju, zaustavljajući se u Kninskom polju, Golubiću, Pađenama i Polači. Upravo u tom kraju, na rijeci Cetini, podignut je tada i treći srpski istorijski manastir u Dalmaciji, Dragović. Do trećeg velikog pomjeranja stanovništva poslije boja na Kosovu došlo je između 1413. i 1417. godine, pošto su Mlečani od doseljenih Srba uspjeli da regrutuju čak 5.000 vojnika. Za ove seobe vezuje se nastanak sela Kosova kod Knina.

Prateći trag srpskih migracija, veliki istraživač srpske Dalmacije Boško Desnica konstatovao je da je „burkanje, pomjeranje, potiskivanje, sudaranje, preplavljivanje i stupanje raznih masa i grupa istog naroda na uzanom pojasu dalmatinske zemlje” trajalo gotovo tri vijeka, da su „čitavi krajevi po nekoliko puta ostajali pusti i po nekoliko puta ponovo se napučavali.” Pa tako, 1450. godine Srbi su se opet pokrenuli i pristigli u Ravne kotare. Ta grupa doseljenika zaustavila se u selu koje je kasnije ponijelo ime Kula Atlagića. Nove prilike nastupile su poslije pada Bosne i Hercegovine pod tursku vlast, 1463, odnosno 1482. godine, kada su Turci počeli da se zalijeću i u Dalmaciju, da je osvajaju, pljačkaju i pustoše. Prvi put se suočavajući s tom silom, hrvatsko starosjedelačko stanovništvo masovno se povlačilo prema primorskim gradovima koji su nalazili pod mletačkom vlašću. Prelazilo je i na ostrva, pa čak i na drugu obalu Jadrana, u Italiju. Srbi, koji su se već duže vrijeme borili protiv Turaka i nijesu bili iznenađeni njihovim prodorom, uglavnom su ostajali na području na kome su podigli svoje skromne domove, crkve i manastire, pružajući otpor zavojevaču. U ratu protiv Ugarske Turci su imali uspjeha, postepeno joj preotimajući dio po dio kontinentalne Dalmacije, koju je Ugarska do tada držala. Do 1533. godine Turci su zaposjeli Kotare sa Ostrovicom, Bukovicu sa Skradinom, Kninsku, Drnišku i Cetinsku krajinu, splitsko Zagorje i područje sve do Neretve. Na osvojenoj teritoriji formirali su Kninski sandžak, postepeno ga naseljavajući hiljadama srpskih porodica kako bi ekonomski aktivirali taj prostor, ispražnjen odlaskom starosjedelaca, rimokatolika Hrvata, i kako bi uspostavili odbrambeni sistem na granici. Veliku seobu Srba iz Bosne i Hercegovine i Stare Srbije sproveli su između 1523. i 1527. godine. Turci se nisu miješali u njihov vjerski život, dozvoljavajući im da podižu crkve i obavljaju svoje vjerske obrede.

Poslije mletačko-turskog rata (1537–1540) Mađari su potpuno protjerani iz Dalmacije, koja je najvećim dijelom ušla u sastav Osmanskog carstva, dok je pod mletačkom vlašću ostalo samo nekoliko primorskih gradova sa ostrvima. Kotari, Bukovica i Kninska krajina zajedno s Likom i Krbavom postali su dio Ličkog sandžaka, dok su Petrovo polje, Kosovo polje, splitsko Zagorje, Sinjsko polje i Cetinska krajina pripali Kliškom sandžaku. Oba sandžaka bila su u okviru Bosanskog pašaluka. Srpska pravoslavna crkva u Dalmaciji od vremena uspostavljanja Pećke patrijaršije (1557) nalazila se u sastavu Dabrobosanske eparhije, a neposrednu upravu nad crkvom u Dalmaciji imao je iguman Manastira Krka. U tom manastiru 1615. godine osnovana je i Bogoslovija, jedna od prvih škola za sveštena lica u srpskom narodu. Pravoslavlje je, međutim, sve upornije ugrožavala prozelitistička propaganda rimokatoličkih misionara, koja je nesmetano sprovođena čak i među podanicima turskog carstva.


(NASTAVIĆE SE)

---