-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Knez Aleksandar Karađorđević je imao u vidu glasine, koje su se pronosile širom zemlje, da se knez Mihailo vraća u Srbiju, i to uz pomoć Rusije. Strahovima kneza i vlade posebno je doprinosio Toma Vučić, koji je svoje pristalice uvjeravao u skori pad Aleksandra Karađorđevića, pa čak pripremao i bunu. Početak Krimskog rata i ulazak ruske vojske u Vlašku i Moldaviju, podijeljenost u zemlji i gomilanje austrijske vojske na granicama Srbije, samo su neki od faktora na koje su tadašnji knez i vlada morali da računaju. U jeku unutrašnje krize u Beograd je stigao izvještaj da je crnogorski knez Danilo, za vrijeme boravka u Beču, sklopio ugovor sa Mihailom Obrenovićem protiv kneza Aleksandra. Ova vijest nije zvanično potvrđena, ali je zadavala novo nespokojstvo i knezu i vladi. Knez Mihailo je reagovao iz Beča, 14. jula 1853. godine, pismom naslovljenim savjetnicima. U njemu je bivši knez izričito naglašavao da su netačne sve vijesti koje se pronose da uz pomoć bune hoće da se vrati na srpski presto. Da je knez Mihailo bio zaista iskren svjedoči i činjenica da je u to vrijeme aktivno pripremao ženidbu sa Julijom Hunjadi, što je i ozvaničeno na Ilindan iste godine. Gotovo cio period Krimskog rata i kasnije, do 1858. godine, Mihailo je proveo u Beču ili na privatnom dobru u Ivanki, bez ikakvih akcija protiv režima u Srbiji.

Knez Miloš u periodu Krimskog rata takođe nije mnogo brinuo za unutrašnje borbe u Srbiji i mogućnost da se vrati na presto. On je sredinom 1854. godine otputovao za Odesu. U vrijeme boravka u Rusiji jasno se uočava njegova proruska orijentacija. Izrazito se zanimao za borbe, posebno one oko Sevastopolja. Tešku zimu i veliki snijeg 1854/1855. godine knez je vidio kao „bič božiji” kojim se kažnjavaju saveznici. Borbe je pratio intenzivno, a ruske pobjede je posmatrao sa velikim optimizmom, sve do pada Sevastopolja. Kada je saveznička vojska doplovila pred Odesu, knez je izražavao spremnost da lično brani svoj stan, kritikujući rusku vojsku što nije preduzela adekvatne mjere. Vrlo brzo otputovao je za Kišinjev, ali se potom ponovo vratio u Odesu, gdje je dočekao i kraj Krimskog rata.

Dok su oba bivša kneza mirovala u periodu Krimskog rata, akcije obrenovićevaca i protivnika kneza Aleksandra i ustavobranitelja nastavljene su nesmanjenom žestinom. Za njih je pitanje promjene kneza bilo aktuelno od početka same krize između Rusije i Turske. Stefan Stefanović Tenka navodi da je još ruski konzul Muhin po svom dolasku savjetovao i podstrekivao da se smijeni knez Aleksandar i povrati knez Mihailo Obrenović. Izgleda da Muhin od svog zahtjeva nije odustajao ni kasnije, smatrajući da je to jedini izlaz za Srbiju. Stefanović navodi da je sa namjerom o smjeni kneza upoznao i Iliju Garašanina i Tomu Vučića Perišića. O pitanju promjene kneza svjedoči i jedan memoar Đorđa Protića, koji je on 20. marta 1854. godine dostavio ruskom konzulu Muhinu sa namjerom da ga proslijedi ruskom Ministarstvu inostranih poslova. Dokazujući da vlada kneza Aleksandra vodi antirusku politiku, Protić je opisao sve važnije događaje od 1838. do 1848. godine. Uz memoar je priložio i tri spiska smijenjenih, mučenih i ubijenih činovnika. Iako je pisan iz ugla obrenovićevca, Protićev memoar u velikoj mjeri osvjetljava dubinu političkih podjela u Srbiji i neizbježno pitanje smjene kneza Aleksandra.

Misao o promjeni kneza ostala je da lebdi u mislima istaknutih srpskih političara, ali je neposredna opasnost od rata nalagala da se politička elita okrene drugim pitanjima, u vrijeme kada je budućnost same zemlje bila ugrožena. Sa prestankom neposredne ratne opasnosti, a naročito sa jasnim okretanjem kneza Aleksandra Beču i jačanjem austrijskog uticaja, ta misao je ponovo postala aktuelna. Ustavni i politički položaj kneza Aleksandra bio je uzdrman. Budući da nije bio nasledni knez, svi su ga smatrali privremenim vladarom, koji je stekao ugled samo zahvaljujući činjenici da je sin velikog Karađorđa.[...]


(Nastaviće se)

---