-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Događaji u Italiji praćeni su u Beogradu sa velikom pažnjom, a vlada je preduzela i mjere za povećanje oružanih odreda u svim okruzima, ali je nakon turskih protivmjera morala da popusti. Ruski ambasador iz Beča je 18. maja 1859. godine pisao da je „narod u Srbiji uzburkan”, te da je mržnja prema Turskoj i Austriji dostigla najveći stepen. Knez Miloš je počeo da se zbližava sa Garašaninom i, po ruskim izvještajima, namjeravao je da ga postavi za kneževog predstavnika. To je bio jedan od glavnih pokazatelja da je Srbija pokušavala da djeluje odlučnije u politici prema Turskoj, naročito nakon francuskih pobjeda kod Mađente i Solferina, krajem juna 1859. godine. Međutim, sklapanje primirja u Vilafranki 11. jula, između Napoleona III i Franca Jozefa, dovelo je i do smanjenja tenzija u Srbiji. Knez je nastavio politiku sprečavanja bilo kakvih neželjenih graničnih sukoba sa turskom vojskom i otkazivanja pomoći agitatorima za podizanje ustanka u Turskoj. Oprezna politika Srbije pokazala se kao potpuno opravdana, jer je italijanski rat lokalizovan, a odnosi Srbije sa Austrijom i Osmanskim carstvom nijesu znatno pogoršani.

Nakon smirivanja situacije u Evropi, u Srbiji je pitanje promjene ustava ponovo postalo aktuelno. Bližilo se zasijedanje skupštine, a pritisci Porte protiv ideje mijenjanja ustava bili su sve izraženiji. U trenutku kada su se stavu Porte priklonili i austrijski i engleski konzuli, proširila se vijest o smrti Tome Vučića. Turska, Austrija i Velika Britanija tada su pokušale da pitanje ustavne promjene prebace na optužbe o apsolutističkoj vladavini kneza Miloša. Njima je dobro došla vijest o Vučićevoj smrti i njegovom navodnom stradalništvu u zatvoru vojne bolnice. Ruski konzul je još od povratka kneza Miloša u Srbiju strahovao od ovakvog razvoja događaja. Stoga je knezu savjetovao da pokaže velikodušnost i milosrđe i da se vodi idejama sina, koji je želio da pomiri sve zavađene strane. Odmah nakon Vučićeve smrti, 12. jula 1859. godine, počele su da kruže glasine da je otrovan. Ruski konzul je u razgovorima sa svojim kolegama, posebno britanskim i austrijskim predstavnicima, isticao stav da ne postoje dokazi koji mogu okriviti kneza za Vučićevu smrt, te da Rusija neće dozvoliti nikakvo miješanje stranih sila u ovo, unutrašnje pitanje Srbije. Knez je odbio da da dozvolu da se izvrši obdukcija, na kojoj je insistirao turski paša, obrazloživši taj postupak činjenicom „da se obdukcija kosi sa pravoslavnom vjerom, te da bi bila uzrok narodnog nezadovoljstva”. Ruski konzul Milošević takođe je bio protivan ideji o obdukciji, navodeći da je ta ideja odraz samoljublja engleskog predstavnika Fonblanka i mržnje turskog paše, koji su samo željeli da na svaki način kompromituju kneza. Obdukcija nije obavljena, dok su same vijesti o trovanju Tome Vučića ostale predmet čaršijskih razgovora. [...]

Uzavrela politička situacija u Evropi, podvig Đuzepea Garibaldija, koji je sa svega hiljadu dobrovoljaca uspio da podigne ustanak u južnoj Italiji, i pogoršanje odnosa sa Osmanskim carstvom mogli su lako da zapale varnicu na Balkanu. Zbog toga se knez Miloš zvanično, a na inicijativu sina, obratio Petrogradu početkom maja 1860. godine, u cilju nabavke pušaka za srpsku vojsku. Stari knez nije dočekao novo oružje, niti je uspio da riješi stare probleme. Ozbiljno bolestan, umro je 26. septembra 1860. godine. Svojom spoljnom politikom i osloncem na Rusiju, na određeni način je ostavio putokaz nasledniku. Knez Mihailo je prije dolaska na presto bio i te kako svjestan nekoliko važnih činjenica. Prvo, jedinu ozbiljnu podršku na spoljnopolitičkom planu Srbija je mogla da očekuje iz Petrograda, i drugo, pitanje oslobođenja i ujedinjenja srpskog naroda nije se moglo vezati sa italijanskim, niti bilo kojim drugim evropskim pokretom. Balkan je predstavljao osjetljivo pitanje, a rušenje Osmanskog carstva bilo je tačka za koju je trebalo obezbijediti podršku velikih sila. Međutim, i sama Rusija, koja je bila najzainteresovanija sila za povratak uticaja na Balkanu, vrlo je teško pokazivala spremnost da učini konačan korak koji bi doveo do nestanka „bolesnika na Bosforu”.


(Nastaviće se)

---