-Priredio:MILADIN VELjKOVIĆ

Početak odnosa Jugoslavije i Italije po okončanju Drugog svjetskog rata nagovještavao je intenzivno neprijateljstvo. Ovi odnosi bili su opterećeni negativnim istorijskim iskustvima iz međuratne epohe, kao i italijanskim učešćem u okupaciji dijela jugoslovenske teritorije tokom Drugog svjetskog rata. Pitanje italijanskih ratnih zločina na okupiranim prostorima Jugoslavije mutilo je odnose Jugoslavije i Italije i tokom prvih poslijeratnih godina, s obzirom na negativan stav Rima prema jugoslovenskim zahtjevima za isporučivanje osumnjičenih Italijana Jugoslaviji. Osim toga, jugoslovenski protivudar, koji se ogledao u likvidacijama pripadnika italijanske etničke zajednice (foibe) svakako je igrao ulogu u negativnom gledanju u Italiji na Jugoslaviju. Ipak, na loše odnose dva susjeda u prvoj poslijeratnoj deceniji najviše je uticalo sporno teritorijalno pitanje, koje se u svom punom intenzitetu otvorilo poslednjih nedjelja Drugog svjetskog rata.
Kada su 1. maja 1945. godine jedinice Jugoslovenske armije ušle u Trst, u koji su gotovo istovremeno umarširale i savezničke trupe, započeo je dug period konfrontacije Beograda i Rima oko definisanja granice dviju zemalja. Ozbiljniji sukob je izbjegnut sporazumom jugoslovenske strane sa amabasadorima Sjedinjenih Država i Velike Britanije u Beogradu, u prvoj polovini juna 1945. godine, poslije čega su se jugoslovenske trupe povukle iza tzv. Morganove linije. Time je jugoslovenska strana bila prinuđena da bitku za pomjeranje svoje zapadne granice prebaci na diplomatski teren, u sklopu priprema za zaključivanje mirovnog ugovora sa Italijom. Avgusta 1945. godine vlada DFJ je u memorandumu savezničkim vladama o Julijskoj Krajini podvukla jugoslovenski etnički karakter pomenute oblasti i predložila da se Julijska Krajina „u svojoj cjelini” priključi Jugoslaviji. Konstatujemo da je jugoslovenski režim na identičan način pokušao da u finišu Drugog svjetskog rata ostvari i teritorijalno proširenje na račun Austrije. I tu je poslije vojne kampanje uslijedila diplomatska borba, u kojoj je kao poseban argument korišćeno prisustvo slovenačke manjine na prostoru na koji je jugoslovenski režim isticao pravo (Koruška).
Mirovnim sporazumom sa Italijom, koji je potpisan 10. februara 1947. godine, a stupio na snagu 15. septembra iste godine, djelimično je definisana granica između Jugoslavije i Italije. Takozvana „francuska linija” usvojena je kao linija razgraničenja dviju država, dok je za uski priobalni pojas bio predviđen poseban status. Slobodna teritorija Trsta na svom krajnjem sjeveru obuhvatala je Devin, a na jugu Novigrad. Osim toga, predviđeno je i da Italija na ime reparacija Jugoslaviji isplati 125 miliona dolara. Slobodna teritorija Trsta bila je podijeljena na dvije zone – zonu A, po angloameričkom, i zonu B, pod jugoslovenskom upravom. Granica dviju zona protezala se između Kopra i Milje. Predviđeno je i da teritorijalni integritet i nezavisnost Slobodne teritorije Trsta garantuje Savjet bezbjednosti Organizacije ujedinjenih nacija. Ipak, planirano funkcionisanje ovog entiteta ometala je nemogućnost velikih sila da se dogovore oko izbora njegovog guvernera.
Mirovni ugovor sa Italijom i stvaranje Slobodne teritorije Trsta samo su zamrzli jugoslovensko-italijanski teritorijalni konflikt. U narednim godinama ovo pitanje dovešće do novih eskalacija, onemogućivši normalizaciju odnosa Rima i Beograda. Marta 1948. godine takozvanom Tripartitnom deklaracijom Sjedinjene Države, Velika Britanija, Francuska su nagovijestile da cijelu Slobodnu teritoriju Trsta (obje zone) treba prepustiti Italiji. Radilo se o potezu koji je trebalo da pomogne antikomunističkim snagama na vanredno važnim izborima, održanim aprila 1948. godine. Kako će kasnije zaključiti Leo Mates, radilo se o aktu koji nije mogao da ima bilo kakav pravni efekat, ali je „bez sumnje” uticao na aprilske izbore u Italiji.

Nastaviće se