-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Kada je dobro proučio osobine svjetlosti i time, zapravo, utemeljio spektralnu analizu kao jednu od najznačajnijih oblasti fizike, Njutn je shvatio da se ne može napraviti dobar i kvalitetan astronomski durbin, koji bi kao objektiv imao sabirno sočivo. Kada je konačno došao do zaključka da se odgovarajuće sočivo kao objektiv ne može nikako napraviti (kasnije su naučnici i optičari uspjeli da otklanjaju razne optičke nedostatke kombinujući više vrsta materijala za izradu stakla i praveći sistem sočiva raznih zakrivljenosti i oblika), pristupio je pravljenju nove vrste teleskopa. Umjesto da svjetlost prolazi kroz staklena sočiva, bolje je da se ona odbija i sakuplja u odgovarajuću žižu. Bila je to genijalna ideja, da se umjesto sočiva koristi izdubljeno ogledalo. Kroz sočivo se zraci lome i ne skupljaju u jednu zajedničku tačku (fokus), što uslovljava nastanak duginih boja (spektra), a ogledalo odbija svjetlost za sve vrste zraka po istom zakonu i veličini (indeksu, kako se to danas kaže). Stoga je Njutn pristupio izradi novog, originalnog malog astronomskog durbina, koji je za objektiv imao izdubljeno ogledalo umjesto sočiva. Pri tome je morao da se upozna sa raznim hemijskim i metalurškim materijalima i metodama. Brusio je posebnu metalnu ploču (sačinjenu od specijalne, samo njemu poznate legure), koja je morala da ima savršeno tačan geometrijski oblik i izvanrednu uglačanost.

Prvi teleskop Njutn je napravio u Vulstorpu na kome je primijenio bogato praktično iskustvo i teorijsko znanje iz optike. Novi teleskop je za objektiv imao sferno izdubljeno ogledalo, prečnika od svega nekoliko santimetara, dok je tubus bio dužine oko 16 centimetara. Iako izuzetno malim po dimenzijama, ovim svojim instrumentom je mogao da obavlja posmatranja koja nisu bila mnogo slabija od onih koje je Galilej vršio svojim najboljim durbinom (čiji objektiv je imao 50 mm u prečniku). Osim toga, u Njutnovom teleskopu nije bilo sferne ni hromatske aberacije, ali ipak, slika nije bile previše čista, iz prostog razloga što on nije mogao polirati metalno podlogu objektiva savršeno tačno i precizno. Istovremeno, svjetlost se morala, poslije odbijanja od objektiva, usmjeriti van tubusa korišćenjem dodatnog (pomoćnog) ravnog ogledala. Ono je bilo postavljeno pod uglom od 45° u odnosu na glavnu optičku osu. Tako dobijena svjetlost je potom usmjerena van teleskopa i izlazila je na bočnoj strani tubusa (oplate). Kako je svjetlost bila odbijana od dva ogledala, ona je mnogo gubila od svog intenziteta. Potom se, na kraju, svjetlost usmjeravala na okular koji je imao ulogu lupe (višestrukog uvećanja dobijenog lika). Glačajući izdubljeno ogledalo, Njutn je stekao veliko iskustvo u tom radu, ali je, istovremeno, upoznao i mnoge hemijske materijale i njihove osobine, što će mu kasnije biti od velike koristi u njegovim hemijskim i, naročito, alhemijskim ispitivanjima i ogledima.

Boraveći u pitomom ambijentu svoga rodnog sela, Njutn je iskoristio jedinstvenu priliku da malim teleskopom posmatra zvjezdano nebo, Mjesec i planete. Noćima je uživao u ljepotama zvjezdanog neba, ali je istovremeno stalno razmišljao i o drugim ključnim teorijskim problemima, kojima je počeo da se bavi još u Kembridžu. Poseban problem je bio Zemljina teža, kojom se ranije intenzivno bavio Galilej. Aktivan je bio i Kepler, koji je duboko razmišljao o planetama i njihovom kretanju. Njutn je sve to dobro znao, ali je bio duboko uvjeren da postoji jedan jedistveni zakon, koji obuhvata sve te neobične, i na prvi pogled, raznolike pojave. Ono što je posebno važno da se istakne jeste to da prije Njutna niko nije dublje i svestranije povezivao djelovanje Zemljine teže sa silom privlačenja Sunca i planeta. Drugim riječima, zemaljske i nebeske pojave su bile potpuno odvojene, one nisu imale neke bitnije, dublje, zajedničke veze. Galilej se, na primjer, nije time ni bavio, jer ga je isključivo interesovalo Zemljino privlačenje. Kepler je za djelovanje sile koja održava sve planete u jednu složenu zajedničku vezu smatrao da je slična magnetu, ali da opada linearno (proporcionalno) sa udaljenošću i da djeluje samo u ekvatorskoj ravni.


(Nastaviće se)

---