Takozvana božićna pobuna ili Božićni ustanak (kako kažu separatistički opredijeljeni istoričari, pisci, publcisti, političari), jedan je od onih istorijskih događaja o kome su postojala i postoje, dijametralno suprotna mišljenja. Za separatiste tzv. božićni ustanak crnogorskog naroda, podignut 6. januara 1919. godine, dakle na Badnje veče, imao je za cilj poništenje „tzv. odluka Podgoričke skupštine od 26. novembra 1918. o nelagalnom i nelegitimnom prisajedinjenju Crne Gore Srbiji”, te „da se Crna Gora oslobodi faktičke vojne okupacije srpske vojske”. I tako „oslobođena od srbijanskog okupatora” Crna Gora je trebalo da „održi i afirmiše” svoju državnu nezavisnost, i „stupi u jugoslovensku konfederaciju kao punopravan i ravnopravan državno-pravni subjekt”. Duhovni vođa i organizator tzv. božićne pobune Jovan Plamenac istakao je devizu pod kojom su se borili „ustanici”. A borili su se za „ vaspostavu Crne Gore sa svim suverenim atributima, pa sljedstveno tome i narodno samoopredjeljenje prema postojećem crnogorskom ustavu i parlamentarnim principima”.



Mržnja i obostrani zločini



U Naredbi upućenoj odmetnicima koji su išli u Crnu Goru, i o njihovoj međusobnoj saradnji, kaže se, između ostalog: „Borci za čast, pravo i slobodu Crne Gore imaju da pomogu izvršenju jedne najplemenitije i najveličanstvenije zadaće, koju je ikada imalo jedno crnogorsko pokoljenje, t.j. oslobođenju naše mučeničke otadžbine od poganog i kukavičkog ropstva, koje nam je nametnuo Biograd

...Ne zaboravite da vaš rad gleda čitav civilizovani svijet i da nad nama bdiju sjeni naših slavnih predaka, čiji su grobovi obešćašćeni zločinima Biograda”. (Naredbu je potpisao Predsjednik Ministarskog Savjeta, zastupnik Ministra Vojnog divizijar M. M. Vučinić).

Naredba kipti mržnjom: pominju se „zločini Biograda”, „pogano, kukavičko ropstvo”, „obešćčašćeni grobovi slavnih predaka” – tako su gaetski glavari ispraćali „borce za čast, pravo i slobodu Crne Gore” sa zadatkom da dižu narod na ustanak. I zaista akcije pristalica kralja Nikole zadavale su veliku brigu vladi novostvorene države. Tek intervencijom vojske bila je skršena pobuna separatista, pa su gonjenje pobunjeničkih četa 1922. i 1923. godine preduzele policijske vlasti i njihovi organi. Odmetničke čete, piše J. Ćetković, „predvođene Radojicom Nikčevićem, Savom Raspopovićem, Mujom Bašovićem... iz zasjeda pored puteva, koristeći se jatakovanjem pojedinih seljaka, sijale smrt i ubijale istaknute borce na djelu narodnog ujedinjenja...Ubijeni su poslanici Velike Narodne Skupštine: pop Krsto Radulović iz Komana, kapetan Ilija Mandić iz Gornje Morače, Krsto Stanišić iz Gornjeg Polja kod Nikšića, Risto Čolaković iz Rudina nikšićkih, Mirko Simović iz Dragovoljića kod Nikšića i Stevan Gošović iz Kuča. Svi poslanici Velike Narodne Skupštine bili su ucijenjeni sa po 50.000 dinara od kralja Nikole. Ginu dalje pored mnogih istaknutih omladinskih boraca i serdar Jagoš Radović u Martinićima i kapetan Radosav Bojović, čuveni starješina plemena Župskog i jedan od proslavljenih junaka crnogorskih, koji je od zlikovačkih ruku masakriran prilikom pogibije na jedan zvjerski način... Ubijen je i mladi inženjer Milovan Mijušković iz Pješivaca, koji je poslije muške odbrane grdno mrtav izmrcvaren... Padaju tolike glave naših vrsnih i neznanih junaka – omladinaca – ništa manje od tri do četiri stotine njih, koji su svoje živote dragovoljno uzidali u temelje naše ujedinjene države. Padaju toliki vrsni sinovi Crne Gore od plaćeničke – razbojničke ruke; dok im njihove vođe: Jovan Plamenac i ostali Gajetski i Nejski glavari davahu upustva i nagrade za ova i ovakva razbojništva i zločine. (Ćetković, Ujedinitelji, 1940: 415)



Zlo dobija nacionalni predznak



Istoričari crnogorski nacionalisti nekritički preuzimaju izvještaje odmetnika koje su oni slali i svojim pretpostavljenima u Gajeti – nasilja koja su činili sami Crnogorci pripisivali su okupatorskoj vojsci, odnosno Beogradu. Zlo je dobilo svoj nacionalni, srpski predznak – Beograd je glavni i jedini krivac „kukavnog i poganskog ropstva” Crnogoraca. Sjeme mržnje posijano u prvoj deceniji 20. vijeka dalo je nakon završenog Prvog svjetskog rata „gorke plodove” – njima se truju i današnje generacije.

Piše: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

(Nastaviće se)

---