”Ulazak u zrelo životno i političko doba kralj Milutin je potvrdio i time što je svoj položaj mogao da osnaži sklapanjem političkih saveza brakovima sopstvene djece, usmjerenim isključivo prema susjednoj bugarskoj državi, kroz koju se prelamala i borba za nadmoć nad širokim balkanskim prostorima između Tatara, Ugara i Vizantije. Nakon opasnosti da će se snaga tatarskog kana Nogaja osjetiti snažnije i unutar Srbije, kralj Milutin je požurio da se osigura od mogućih ambicija gospodara Zlatne horde da se proširi na jug, postavši istovremeno svjestan nemogućnosti stvarne pobjede i potčinjavanja lokalnih gospodara u oblastima Braničeva i Vidina, koji su uživali podršku moćnih Tatara. Ratujući početkom poslednje decenije 13. vijeka na sjeveru sa starijim bratom, a zatim utvrdivši lično, bez Dragutina, savez s Nogajem i kanovim štićenicima, kralj Milutin se u godinama na izmaku ovog stoljeća okreće jugu svoje države, skučenim krajevima svoje zemlje, spremajući se za potpuni politički preokret i napuštanje dvodecenijske zajedničke, savezničke i usaglašene politike sa starijim bratom.

O odluci kralja Milutina da na izmaku 13. vijeka u potpunosti promijeni ne samo sopstvenu politiku već i dotadašnje odnose sa starijim bratom samostalnim okretanjem ka Vizantiji, kao i o njegovim razlozima za takav postupak, srpski izvori u potpunosti ćute, vizantijske pisce lične dileme i odluke srpskog kralja u ovom pogledu ni najmanje ne interesuju, a čak i u Srbiji odlično organizovani Dubrovčani ne donose nikakve vijesti o prekretničkom potezu srpskog vladara. Kao i o mnogim drugim slučajevima iz srpskog srednjeg vijeka, naše znanje o važnim događajima s kraja 13. stoljeća počiva u potpunosti na vizantijskim izvorima, koji uprkos svrstavanju Srbije na periferiju svog interesovanja, zapravo jedini opisuju tok dogovora srpskog kralja s vizantijskim carem. [...]

Kralj Milutin je u pregovore s vizantijskom stranom ušao čvrsto riješen da svoju porodičnu granu izdvoji iz šire srpske vladarske porodice. Sam duboko u petoj deceniji života, sa kćerkom udatom za naslednika vidinskog gospodara Mihaila Šišmana, kralj je mogao u osvit novog doba u odnosima s Vizantijom na Balkanu biti uvjeren da će i njegov sin Stefan imati značajnu ulogu u borbi za prevlast s Dragutinom, koja je neumitno predstojala i koja se odslikavala i u diplomatskim odnosima braće kraljeva s drugim državama i njihovim vladarima. Dok je kralj Dragutin bio čvrsto usmjeren na povezivanje sa zapadom, oženivši svog sina Vladislava 1293. godine Konstancom Morozini, nećakom ugarskog kralja Andrije III, dotle je Milutin bio u isto ovo vrijeme potpuno okrenut istoku i jugu. Milutinov sin Stefan, poslat tatarskom caru Nogaju – po riječima Danila II – na službu, zajedno sa velikoimenitom vlastelom zemlje srpske neposredno prije ovog braka svog brata od strica Vladislava, ubrzo je očevim planovima zadobio važno mjesto, podjednako onom koje je, očigledno, najstariji Dragutinov sin imao u očevoj politici.

Moć kana Nogaja bila je tih godina presudna za događaje u istočnom dijelu Balkana, posebno u Bugarskoj i, nešto posrednije, u Milutinovoj Srbiji i ne može biti dileme da je volja tatarskog kana bila ključna za ostvarenje političkih saveza na ovom prostoru. U takvom odnosu snaga Milutinov sin Stefan bio je oženjen ćerkom bugarskog cara Smileca (1292–1298), Nogajevog štićenika, učvršćujući uticaj samog tatarskog kana, kao i povezanost Bugarske i Milutinove Srbije, koje su bile sve upućenije jedna na drugu, što je postalo jasno još brakom ćerke srpskog kralja Ane – Nede s Mihailom Šišmanom, sinom gospodara Vidina. Vrijeme sklapanja braka Stefana i Smilecove ćerke Teodore u izvorima se ne navodi, ali je na osnovu istorijskih okolnosti moguće približno utvrditi kada je Milutin ovim srodstvom sklopio savez s bugarskim carem. Najprije treba istaći da se ne zna koliko je dugo Stefan boravio na Nogajevom dvoru, te se ne može smatrati da je Milutinov sin tek nakon Nogajeve pogibije početkom 1300. godine pobjegao nazad u Srbiju, odnosno ovaj događaj se ne može uzeti kao hronološka odrednica nakon koje je sklopljen brak s Teodorom. Od posebne je važnosti, takođe, okolnost da se podatak o braku Stefana sa ćerkom bugarskog cara Smileca nalazi u onom dijelu teksta Danilovog zbornika koji predstavlja kasniju interpolaciju.

Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---