Svoje bogato znanje, iskustvo i neobično smjele i originalne ideje, Pitagora je počeo praktično da sprovodi u djelo i da ih prenosi na mnogobrojne učenike i pristalice. U tom smislu se Pitagora ne može smatrati jedino kao znameniti filozof i naučnik, posebno matematačar, niti kao mislilac koji se posvetio istraživanju smisla i suštine kosmosa. Pitagora je istovremeno bio i veliki praktični djelatnik, čovjek zaokupljen etičkim i političkim pitanjima. Moglo bi se, štaviše, reći da je upravo više radio na tim područjima i dao im znatniji doprinos, nego na stvaranju novog pogleda na svijet u kome je matematika imala ključnu ulogu. Međutim, čitav taj neobično kompleksni i bogati sistem, što ga je Pitagora ne samo ovaplotio i osmislio nego i živio u njegovom duhu, predstavlja, ujedno, jedan poseban svijet. Ali, iz današnje istorijske i društvene perspektive je dosta teško proniknuti u sve njegove pojedinosti.

Pitagorina škola, tačnije specifičan savez mnogobrojnih članova, predstavljala je neobičnu duštvenu oganizaciju, koja nije imala prethodne uzore u Grčkoj na koje bi se osnivač mogao ugledati ili oslanjati. U suštini je ta škola, bila umnogome različita od svega onoga što je bilo uobičajeno i već poznato u staroj Grčkoj. Bila je to posebna religiozno-intelektualna zajednica, sastavljena mahom od mladih ljudi, koja je imala praktičnu namjenu za osposobljavanje i usmjeravanje novih generacija u realizaciji unaprijed postavljenih ciljeva. Upravo njena praktična namjena, zasnovana na posebnim pravilima i načinima života, obezbjeđivala je toj Pitagorinoj zajednici specifične uslove života i rada. Sve je bilo kanalisano u obliku striktno, jasno i veoma konkrektno postavljenih okvira djelovanja, a svaki član tog reda (zajednice) morao se najstrože povinovati pravilima koje je ustanovio lično Pitagora. Znao se ne samo opšti cilj djelovanja i rada udruženja, njegove zajedničke potrebe i namjena, već i svakodnevne obaveze i način sticanja moralnih navika i intelektualnog znanja.

O vremenu postojanja pitagorejske škole, o dužini neposrednog rada tog bratstva, ne postoje precizni podaci, pa se obično uzima da je ona bila djelotvorna oko dvadeset godina. Teško je, dakle, dati neki tačniji podatak o tome, ali je nesumnjiv ogroman istorijski i društveni značaj koji je ova škola ostvarila u staroj grčkoj kulturi i prosvjeti. Učenici su morali biti potpuno posvećeni radu, redu i pokoravanju pravilima, a posebno samom rukovodiocu i osnivaču Pitagori. Društvo je, kako smo već naveli, bilo posebna jako zatvorena organizacija, kojoj se teško moglo pristupiti sa strane, dok je ona sama veoma malo i restriktivno komunicirala sa spoljašnjim svijetom. Sve je bilo tako koncipirano da se održi unutrašnja cjelovitost i kompaktnost i da se, kao takva, organizacija zaštiti od spoljnih, profanih, svakodnevnih uticaja. U tom smislu je Pitagora imao u vidu, kao model i obrazac, slične organizacije religioznog karaktera koje su vjekovima postojale u Egiptu. Naravno, duh i način života i rada starih Helena, pa i onih koji su bili rasijani po velikom prostoru mnogih kolonija, umnogome se razlikovao od specifičnosti egipatskog načina života. Jednostavno, živ i temperamentan duh i karakter starih Grka, nije se mogao u potpunosti svesti na neke ukalupljene i tačno utvrđene šeme i forme.

Članovi pitagorejskog saveza su, na primjer, imali posebne, tajne znakove sporazumijevanja, prepoznavanja i međusobnog komuniciranja. Redovno su slušali predavanja koja je lično izvodio sam Pitagora, a u najboljem vremenu škola je brojala i po više stotina neposrednih učenika. Proces sticanja znanja nije bio izolovan od direktnog Pitagorinog vaspitnog djelovanja na mnogobrojne članove. Proces ulaženja u sve veće tajne i sve bolje saznavanje i upućivanje u suštinu tog reda je tekao dosta dugo, pri čemu je istovremeno bio sistematičan i postupan. Tako, na primjer, početnici nisu mogli neposredno da vide svoga učitelja, jer su predavanja bila organizovana tokom noći, dakle u uslovima kada su se nalazili u posebnom, pospanom stanju. U mraku se mladi i neuki đak nije mogao osjećati kao kada bi nastava bila organizovana u toku dana; osim toga, takav način nastave je sadržavao i elemente mističnog pristupa znanju.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---