Brzo, neselektivno, radikalno i interesno lomljenje svega čemu smo se decenijama klanjali vratilo se kao bumerang. Sad se mnogi nostalgično sjećaju i klanjaju nad onim što su nekad imali (pa izgubili).

Nesreća je često šetnja po ruševinama svoje sreće. Kao što je život (uglavnom) ubijanje dosade. Zna se da su sistemske (posebno institucionalne) promjene jedini mogući izvor progresa. Pa ipak, neodgovarajući (destimulišući) kulturni i civilizacijski ambijent, etatističke tradicije, nove elitističke ambicije, učmalost svijesti i savjesti i alternativni društveni aranžmani uslovljavaju njihovu institucionalnu nepromjenjivost, odnosno njihovu interesnu pseudo orijentaciju.

Razvijeni svijet je arogantan i nesavršen, ali moćan. Moramo mu se prilagođavati, prije ili poslije. Civilizacijsko prilagođavanje je imperativ, jer znači preživljavanje. Suprotstavljanje tom imperativu je privilegija nerazumnih. Socijalističko-samoupravni eksperiment je davno propao, ali mnogi njegovi balasti još žive sa nama, u novom neuspješnom eksperimentu (neoliberalnom). Bombarduje nas bezumna retorika jeftinih i jalovih obećanja, kao i skupe medijske propagande. Izgubljeni su vrijeme, životi, materijalne vrijednosti i perspektive. Unazađeni su životni standard, moral, znanje i kultura. Prošlost je ružna i tužna. Sadašnjost je slična i gora. Budućnost je neizvjesna. Zbog toga odlaganje promjena i civilizacijsko prilogođavanje znači odlaganje razvoja.

Kad rušilaštvo počne da dominira nad stvaralaštvom zbog monstruoznog, samociljnog i usko interesnog zahtjeva vremena – bogaćenja rijetkih i privilegovanih pojedinaca po svaku cijenu, onda počinje da djeluje farsični i totalitaristički sistem demagogije. On efikasno urušava sve oblike konkurencije i slobode i svodi ih na fiktivnost.

Sloboda uvijek i svuda podrazumijeva dobra pravila, a ne dobre igrače. Redukcija izbora i sloboda realno odvaja većinu stanovništva od ne samo od svojine nego i od motivacije, mogućnosti zapošljavanja i odlučivanja. Posljedično se redukuje i kompletno ekonomsko ponašanje, koje uslovljava neefikasnost ekonomskog i društvenog sistema. „Reforme” sa katastrofalnim rezultatima su kombinacija prevare, svojinske pljačke, nasilja i nastojanja da se sačuva i poveća tako stečena imovina.

Kad se formula uspjeha izmjesti iz oblasti rada, reda, ekonomije i nauke u pseudo oblasti, dolazi do velikih problema i dugoročnih kriza. Kad se „reforme” svode na apstraktne i nerealne pokazatelje, ambicije i obećanja, neuspjeh je zagarantovan. Čak i najbolje koncipirani reformski programi i razvojne strategije propadaju zbog njihovog neizvršavanja, diletantskih imitacija i zamjena.

Kad društveni procesi izmaknu kontroli, teško ih je ozdraviti. Mnogo je brži i lakši proces lomljenja od gradnje. Dopušteno je djelovanje mnogih retrogradnih procesa u svim podsistemima, po principima spojenih sudova i domino efekta: dogmatizacija u politici, tajkunizacija u privredi, debilizacija u visokom obrazovanju, kvaziliberalizacija u društvu, monopolizacija na tržištu. Sve to je uslovilo opštu i dugoročnu krizu. Za njeno prevazilaženje je potreban stalni, strogi i dosljedni monitoring nad svim društvenim i ekonomskim procesima. On podrazumijeva reformisanje „reformi”, institucionalizovanje „institucionalizacije”, strategijsko preispitivanje i korekcije. Potrebno je onemogućiti razvojne improvizacije, nebulozne imitacije i interesne manipulacije. Mora se primijeniti institucionalna komplementarnost (pluralizam).

Ne treba pričati o radu, redu, znanju, odgovornosti, moralu, institucijama i reformama, nego ih u praksi sprovoditi u djelo. Fleksibilni kompromis između individualnih i kolektivnih interesa je imperativ vremena, kao i eliminisanje interesne apologetike, nomenklaturno-kriminalizovanog ponašanja i korišćenja države u ulozi pokroviteljsko-redistribucionog instrumenta. Upravo to je dovelo do paralelnog uvećavanja ukupne štete za društvo i granične koristi za navodno „sposobne” (snalažljive, privilegovane) pojedince. Moraju se obezbijediti uslovi da se političke kompetencije regulišu isključivo posredstvom primjene korektnih pravila izbora, da se distribucione koalicije onemoguće da kartelišu tržište i parazitski razvijaju uticaj na javnu politiku. Takođe se mora prevazići negativan odnos prema znanju i radu, koje se igniriše, seli, stagnira, opada i zamjenjuje – neznanjem!

Piše:

VESELIN DRAŠKOVIĆ

(Nastaviće se)

---