-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

On je bivšeg šefa optužio za razne prestupe, od samouzdizanja do masovnih političkih ubistava, i oštro osudio to što je Staljin koristio film da bi širio „kult ličnosti”. Najveće iznenađenje izazvala je njegova tvrdnja da je Staljin, nakon dolaska na vlast, izgubio dodir sa stvarnošću u zemlji i da ju je upoznavao samo preko pseudorealističnih snimaka po narudžbini vlastite kulturne birokratije koja bi, ako slike ne bi pogodile njegov ukus, postala meta surovih čistki. Hruščov je čak izjavio da Staljin nije kročio ni u jedno selo još od 1928. i dodao: „O zemlji i poljoprivredi znao je samo iz filmova, a u njima je stvarno stanje dotjerivano i uljepšavano...” U mnogima je život u kolhozu prikazivan kao da se stolovi ugibaju pod težinom ćuretine i guščjeg mesa. Staljin je, po svemu sudeći, zaista u to vjerovao. Mora se, međutim, shvatiti da je javno diskreditovan bio Staljin, ali ne i Ždanov. Socijalistički realizam, kao doktrina, ni tada ni kasnije nije zvanično ukinut, mada su ga se članovi Udruženja filmskih stvaralaca jednoglasno odrekli u junu 1990, uoči raspada sovjetske države. Samo je njegovo tumačenje bilo umjerenije nego prije.

Fleksibilniji pristup umjetnosti u doba Hruščovljevog režima, makar u početku, doveo je do liberalizacije sovjetske filmske industrije koja je 1956. počela dosta dramatično. Te godine su prvi put poslije tridesetih počeli da se pojavljuju filmovi novijih generacija svršenih studenata VGIK-a, od kojih su se mnogi bavili savremenim temama. Najzapaženiji je bio Mihail Kalatozov s filmom „Lete ždralovi” (1957). Kada je Kalatozov za to ostvarenje dobio Gran pri u Kanu 1958, najavio je svijetu da je sovjetska kinematografija u izvjesnom smislu oživjela. Ali samo godinu dana ranije, sovjetski tenkovi su nemilosrdno pregazili mađarsku revoluciju. Nakon tog događaja, domaća kultura je zamrla. Adaptacije književnih djela izvjesno vrijeme bile su najsigurnije teme filmova, a krajem pedesetih bilo ih je prilično mnogo. Naročito su ih rado obrađivali reditelji starije generacije. Među njima su tri nastavka „Tihog Dona” (1957) Sergeja Gerasimova (1907–1985), po romanu Mihaila Šolohova, i adaptacija Čehovljevog djela „Dama sa psetancetom” (1960) Josifa Hejfica (1905–1995).

Hruščov, međutim, nije bio Staljin, pa je pod njegovom vlašću napredak u industriji nastavljen. Već 1958. godišnja produkcija dosegla je 115 dugometražnih filmova.

Od toga je trećina bila u boji, u sovjetskom filmu kolor-tehnika primjenjuje se od 1950. godine. Naredne 1959. ustanovljen je Međunarodni filmski festival u Moskvi, koji je redovno održavan svake druge godine.

I što je možda najvažnije, kinematografska produkcija je u periodu između 1955. i 1965. godine ili obnovljena ili punim plućima zaživjela u svim neruskim republikama. Odvažniji sovjetski filmski radnici u to vrijeme su nastavili da se bave društvenim komentarima. U tom smislu ističu se svjetski priznata „Balada o vojniku” (1958) Grigorija Čuhraja (1921–2001), film za koji je dobio nagrade u Kanu i San Francisku, i „Čisto nebo” (1961), „Neposlato pismo” (1960) i „Ja, Kuba” (1964), Kalatozova i Sergeja Urusevskog (1908–1974), fantastično dvoiposatno propagandno epsko djelo po Jevtušenkovom scenariju, koje je u Sjedinjenim Državama prvi put prikazano 1995, i najzapaženiji, „Zastava Iliča” (godina produkcije 1962) Marlena Hucijeva (r. 1925), koji je izazvao buru protesta u zvaničnim krugovima, te je u narednih osamnaest mjeseci morao da bude ponovo snimljen. Nova verzija dobila je naziv „Imam dvadeset godina” (prikazan 1964). Hruščov je u decembru 1962. saopštio da je liberalizam u umjetnosti otišao predaleko, uputivši oštre kritike na račun sovjetskog modernističkog slikarstva povodom postavke izložbe „Trideset godina likovne umjetnosti” u Moskvi. Uslijedili su partijski napadi na filmove „Devet dana jedne godine” (1962) i „Neposlato pismo”, čime je jasno stavljeno do znanja da se osnovne postavke socijalističkog realizma nisu izmijenile ni za jotu. Opreznost je postala geslo filmske industrije. Hruščov je u oktobru 1964. smijenjen s dužnosti nakon uspjele zavjere svojih zamjenika a u zemlji je nastupilo dvovlašće Leonida Brežnjeva (1906–1982) i Alekseja N. Kosigina (1904–1980), prvog sekretara Centralnog komiteta, odnosno predsjednika Savjeta ministara.


(Nastaviće se)

---