Oba žanra su nesumnjivo sveobuhvatna i sadrže brojne podvrste. Danas, na primjer, džidai-geki obuhvata čanbare ili mačevalačke filmove, koji govore o samurajima (ratnicima) bez gospodara ili roninima, istorijske ljubavne filmove i filmove o duhovima. U gendai-geki spadaju vrlo nesrodne vrste kao što su komedije-drame o nižoj srednjoj klasi (šomin-geki), „filmovi za djecu” u kojima se iz dječjeg ugla gledanja satirično predstavljaju ništavnost i pokvarenost svijeta odraslih i jakuza-eiga ili moderni filmovi o gangsterima. Između 1926. i 1932. pojavila su se prva značajna djela japanske kinematografije koja su se ogledala u prelijepim filmovima epohe Teinosukea Kinugase (1896–1982) i Kendžija Mizogučija i šomin-gekijima Jasudžira Šimazua (1897–1945), Heinosukea Gošoa (1902–1981), Mikija Narusea (1905–1969), a naročito Jasudžira Ozua. Tokom radnog vijeka koji je zašao duboko u poslijeratno doba, Mizoguči i Ozu su postali majstori klasičnog japanskog filma, u periodu nakon primitivne faze, koja je trajala otprilike od 1926. do pedesetih godina. Pridružio im se i Akira Kurosava, čija je karijera počela tek polovinom Drugog svjetskog rata ili Rata na Pacifiku, kako ga Japanci zovu. Nakon napada na Perl Harbor u decembru 1941, japanska vlada izdala je stroge direktive i ustanovila kvote za proizvodnju filmova o specifičnim temama u vezi s politikom zemlje (kokusaki-eiga). Ugledavši se na Gebelsa u nacističkoj Njemačkoj, zvaničnici japanske vlade spojili su deset postojećih studija u dvije velike korporacije. One su se nalazile pod nadzorom Kancelarije za javno informisanje, koja je vodila računa o ispunjenju direktiva. Uslijedio je talas konvencionalnih narativnih i dokumentarnih filmova ratne propagande. S obzirom na to da je u ono vrijeme bilo vrlo malo autentičnih snimaka borbi na Pacifiku, u tim filmovima korišćeni su izuzetno napredni specijalni efekti i makete u prikazivanju bitaka. Ta praksa bila je uobičajena u kinematografiji do kraja rata i objašnjava visok kvalitet specijalnih efekata u nekim od boljih poslijeratnih naučnofantastičnih filmova snimljenih u Japanu.

Akira Kurosava (1910–1998) je karijeru započeo meidži-monom o tvorcu džudoa, „Sanširo sugata” (1943). Film se Ministarstvu propagande toliko dopao (iz pogrešnih razloga) da je finansiralo i nastavak. Po završetku Drugog svjetskog rata 14. avgusta 1945, veći dio Japana bio je u ruševinama. U masovnim napadima napalmom na šest velikih gradova od marta do kraja juna 1945. i atomskim bombama na Hirošimu i Nagasaki, poginulo je oko devet stotina hiljada ljudi a građanski život gotovo je potpuno zamro. Kad je 15. avgusta car Hirohito u emitovanom obraćanju podanicima saopštio da je rat završen i da je Japan poražen, nastala je opšta nevjerica.

Japanski narod nikada ranije nije bio poražen a nacija nikada nije bila pod okupacijom. Američka okupacija od 1945. do 1952. bila je jedinstvena pojava u istoriji Japana. Mnogo trajnije posljedice imaće prvi prodor američkih filmova na japansko tržište od početka rata i to u vrijeme kad je domaća produkcija bila prilično oskudna (godine 1946. objavljeno je svega šezdeset i sedam domaćih filmova, a 1927. bilo ih je sedam stotina). Uticaj Frenka Kapre, Džona Forda, Hauarda Hoksa i Orsona Velsa na prvu poslijeratnu generaciju japanskih režisera mogao bi se uporediti s njihovim uticajem na sineaste novog talasa u Francuskoj. Kurosava je za vrijeme američke okupacije snimio četiri filma – „Ljudi koji su išli po tigrovom repu” (1945), „Ne žalim svoju mladost” (1946), „Pijani anđeo” (1948) i „Pas lutalica” (1949). Njima se afirmisao kao jedan od velikih poslijeratnih režisera, ali tek je s „Rašomonom” (1950), koji je neočekivano osvojio Zlatnog lava na Međunarodnom filmskom festivalu u Veneciji 1951, počeo istinski poslijeratni preporod japanske kinematografije. Snimljen po dvjema kratkim pričama Rjunosukea Akutagave (1892–1927), Rašomon govori o relativnosti istine. Četiri podjednako uvjerljiva (ili podjednako neuvjerljiva) pripovjedača iznose četiri protivrječne verzije istog događaja. Tako se pokazalo da sve četiri verzije istine zavise od ugla gledanja i sebičnih namjera svakog od učesnika.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---