-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Kada se analizira karakter poslijeratne strukture vlasti, posebno na personalnom (kadrovskom) nivou, može se doći do zaključka da su i SSSR i Britanija temelje svoje buduće vlasti na Balkanu postavile tokom predratnog perioda. I SSSR i Britanija su sa balkanskim zemljama prije Drugog svjetskog rata „komunicirale” na zvaničnom i na nezvaničnom nivou. Jedan pravac je predstavljala zvanična diplomatija, u velikoj mjeri suzdržana i u potpunosti uklopljena u vladajuće standarde međunarodnih odnosa. Drugi pravac, koji je funkcionisao paralelno sa prvim, bio je ilegalan, agresivan, sa jasno naglašenim ambicijama o uspostavljanju vlasti nad ostatkom svijeta.

Zvanični odnosi između SSSR-a i Jugoslavije su na nivou misija bili uspostavljeni tek na ljeto 1940. godine. Prema istraživanjima Alekseja Timofejeva, dva predstavnika sovjetske misije su bila saradnici sovjetske vojne službe, dok su druga dvojica vjerovatno bili saradnici NKVD-a. Dio tih „zvaničnih predstavnika” se kasnije priključio sovjetskoj, Kornjejevljevoj misiji, koja je u Titov štab stigla na proljeće 1944. godine, čime su, u novim okolnostima, ti odnosi ponovo dobili dimenziju zvaničnog prisustva Sovjeta u Jugoslaviji.

Što se neformalne komunikacije tiče, središnja institucija koja je povezivala balkanski prostor sa partijskim vrhom u Moskvi, odnosno sa samim Staljinom, bila je Kominterna koja je formalno postojala sve do 1943. godine, kada je nastavila da radi pod kodiranim imenom Institut br. 100. Kominterna je finansirala i obučavala balkanske komuniste, pružajući i logističku podršku kadrovima školovanim u raznim partijskim školama u Moskvi.

Poslije formalnog ukidanja Kominterne, Tito je kontakt sa Staljinom održavao putem prepiske sa Dimitrovim, što je bio tek jedan od načina da Staljin bude upućen u balkanska zbivanja. Tokom rata je Moskva uspostavila radio-veze sa svim istočnoevropskim partijama, koje, uz nekoliko izuzetaka, međusobno nijesu imale kontakte. Na taj način je bila uspostavljena buduća radijalna struktura SSSR-a, odnosno Istočnog bloka. Odnos SSSR-a prema istočnoevropskim zemljama proistekao je iz odnosa KPSS-a prema istočnoevropskim komunističkim partijama. Sistem relacija je bio podređen centralnom komitetu KPSS-a i njegova funkcija je bila kontrola manjih, podređenih partija. Drugi vid kontrole se odvijao tako što su elitni kadrovi lokalnih komunističkih partija na Staljinov poziv odlazili u Moskvu, gdje bi se najprije susretali sa Dimitrovim, potom sa Molotovim i na kraju sa Staljinom.

Kontrolno-obavještajna praksa SSSR-a bila je vršena kroz nekoliko kanala. U RKKA (Crvena armija radnika i seljaka) je postojala vojna obavještajna služba (RU), u NKVD-u (Narodni komesarijat unutrašnjih poslova) je bila organizovana civilna obavještajna služba (Peta, kasnije Prva uprava) i u okviru Kominterne je postojala obavještajna mreža (OMS IKKI). U Jugoslaviji je, prema saznanjima Alekseja Timofejeva, na čelu Kominternine mreže bio Josip Kopinič, na čelu vojne službe Mustafa Golubić, dok još uvijek nije poznato ko je bio na čelu službe NKVD-a. Tito je, pored ostalog, koncentrisao moć u svoje ruke zahvaljujući tome što je iz Jugoslavije tokom rata eliminisao važne predstavnike sovjetske vojne službe – Mustafu Golubića i Ivana Srebrnjaka. I Kopiničev prestiž je bio ugrožen poslije „slučaja Kerestinec”, kada je, bježeći iz tog hrvatskog logora, nastradalo stotinak elitnih partijskih kadrova, što se smatralo Kopiničevim propustom. Od tada je Kopinič bio „tehničko osoblje Kominterne” sa zadatkom održavanja jedne od tri radio-stanice koje je poslije 1943. godine SSSR imao na teritoriji Jugoslavije.

Pored KPSS-a, u međuratnom periodu najsnažniji uticaj na jugoslovensku partiju imala je bugarska komunistička partija. Svoj uticaj bugarska partija nije sprovodila direktno, već posredno, preko Kominterne i Balkanske komunističke federacije koja je bila osnovana 1920. godine pod rukovodećom ulogom Bugarske komunističke partije.


(Nastaviće se)

---