-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

U Bugarskoj je proces izgradnje nove, poslijeratne strukture vlasti bio izveden uz punu savezničku saglasnost, odnosno pod punom kontrolom Sovjetskog Saveza. Komunistička partija je vlast osvojila državnim udarom 9. septembra 1944. godine, izgrađujući postepeno svoje pozicije u okviru šire političke koalicije „narodnog fronta”. Primirje je sa Saveznicima bilo potpisano krajem oktobra 1944. godine, ali su do tada osnove budućeg sistema već bile postavljene. Kao i u Rumuniji, potpisivanjem primirja u Bugarskoj je bila instalirana Saveznička kontrolna komisija u kojoj su Sovjeti imali glavnu riječ i izvršnu moć. Fundament Sovjetskog prodiranja na Balkan i instaliranja sovjetskih režima u balkanskim zemljama, bila je Crvena armija.

Nova struktura vlasti bila je izgrađivana kroz proces preklapanja partijske, državne i narodnofrontovske strukture, tri piramidalno ustrojene mreže koje još tada, na jesen 1944. godine, nijesu bile međusobno nezavisne. Osim njihovog postepenog slivanja u jedinstvenu strukturu vlasti putem personalne unije, te strukture po istom principu nijesu bile nezavisne ni od SSSR-a, a posebnu ulogu u izgradnji nove vlasti imao je Bugarski zagranični biro. Do proleća 1945. godine Sovjeti su predstavnike Zapadnih saveznika iz „narodnofrontovske strukture” počeli da izbacuju metodom „salama taktike” („odrezivanje” nepoželjnih „elemenata”). Prvi takav odstranjeni konkurent bio je Georgi Dimitrov – Gemeto, a kasnije i Nikola Petkov.

Od februara 1945. godine, na osnovu moskovskih instrukcija, u bugarskoj je počeo proces „utezanja sistema” u čijem se srcu nalazio rad „narodnih sudova” čiji je cilj bio ojačavanje sovjetskih pozicija pred okončanje rata u Evropi, predupređivanje američkih nastojanja da se Saveznička kontrolna komisija postavi na tripartitnu osnovu i kontrola budućeg predizbornog procesa. Uslijedio je i niz sovjetskih intervencija u vojsci, policiji i administraciji.

Pitanje izbora i njihovog održavanja u Bugarskoj bilo je povezano sa pitanjem priznavanja bugarske vlade, koje je dalje bilo povezano sa potpisivanjem mira Saveznika sa Bugarskom, a kroz čitav taj proces saveznici su igrali samo jednu igru: odbacivanje sovjetske armije od Moreuza, jer se, po potpisivanju mira, od Sovjeta očekivalo da svoju vojsku povuku iz Bugarske. Sovjeti su, usled toga, radili sve što su mogli na izgradnji takve strukture vlasti putem koje bi, usled eventalnog povlačenja svojih trupa iz Bugarske, i dalje mogli da sprovode svoje odluke u toj zemlji. Posledica preduzetih koraka bila je pobjeda „narodnog fronta” na novembarskim izborima 1945. godine.

Narednu fazu izgradnje vlasti koja je trajala do oktobra 1946. godine karakterisalo je postepeno povlačenje Amerike sa bugarske unutrašnje političke scene, pošto je sastav vlade, kao i u slučaju Rumunije, bio određen na Moskovskoj konferenciji u decembru 1945. godine, uz saglasnost svih saveznika. U navedenom periodu saveznici su radili na tekstu mirovnih ugovora, a sam proces pregovora oko njihovog sadržaja razotkrio je recipročan odnos u procesu izgradnje vlasti u Bugarskoj i Italiji: Staljin nije planirao da povuče svoju armiju iz Bugarske, ukoliko Amerikanci ne bi povuki svoju vojsku iz Italije i, drugo, savjetovao je Zapadne saveznike da se iz teksta mirovnih ugovora izbaci riječ suverenitet (zemalja koje potpisuju mir). U međuvremenu je u Bugarskoj bio organizovan referendum na kojem je „izglasano” ukidanje monarhije i proglašenje Bugarske republikom.

Posledica referenduma i izbora za Veliku narodnu skupštinu je bila stabilizacija sovjetskih pozicija u Bugarskoj. Saveznici su mirovni ugovor sa Sofijom potpisali u januaru 1947. godine. Do tada su komunisti već imali dokument o partijskoj nomenklaturi u Bugarskoj, a ratifikacija mirovnog ugovora donijela je novi niz „čistki” iz administracije, od čega je najvažnije bilo hapšenje opozicionog lidera Nikole Petkova. Amerika je početkom oktobra 1947. godine uspostavila diplomatske odnose sa Bugarskom, priznajući time sovjetske pozicije u toj zemlji.


(Nastaviće se)

---