-PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ


Saborski zastupnici su se jednom predstavkom obratili caru, tražeći da im omogući redovan rad, da se Ustav povjeri Odboru petnaestorice na proučavanje dok Sabor ne obavi tekuće poslove. Međutim, ugarska vlada na to nije pristala, Sabor je odgođen, a posao oko narodno-crkvenog Ustava nije završen.

U prvim godinama Brankovićevog patrijarhovanja, ugarska vlada je započela borbu radi ozakonjavanja tzv. crkvenopolitičkih reformi (o građanskom braku; o državnim maticama rođenih, vjenčanih i umrlih; o vjeri djece iz mješovitih brakova). Usled pokretanja ovih pitanja, nastali su u Karlovačkoj mitropoliji, već početkom 1894. godine, velika uznemirenost i vrenje. Održano je mnogo protestnih zborova, koje su organizovale crkvene opštine, protiv namjera vlade. Vrhunac nezadovoljstva dostignut je na velikom zboru „cjelokupnog naroda srpskog“ iz Karlovačke mitropolije, održanom na Cvijeti 7/19. aprila 1894. godine, u Karlovcima. Prilikom ovog zbora, patrijarh Branković je u Sabornoj crkvi svečano odslužio prizivanje Svetog Duha i blagoslovio patrijaršijskim blagoslovom njegov rad i okupljeni narod. Zbor je donio nekoliko bitnih zaključaka: da se poštuju ozakonjena prava srpskog naroda pod ugarskom krunom na uživanje i slobodno razvijanje njegove narodno-crkvene autonomije; da crkveno-političke reforme, predložene od strane ugarske vlade, vrijeđaju osnovna načela i dogmu Srpske pravoslavne crkve, ali i u osnovi ugrožavaju narodno-crkvenu autonomiju, zbog čega se Zbor svečano ograđuje i protestuje protiv crkvene politike kraljevske ugarske vlade; da se što prije sazove narodno-crkveni Sabor i da se Srbi poslanici na ugarskom Saboru, koji su za ove reforme glasali, najodlučnije osude.

Ubrzo se patrijarh oglasio svojim govorom u Gornjem domu ugarskog Sabora protiv zakonskog predloga o građanskom braku. Kao zastupnik pravoslavne crkve u zemljama ugarske krune, on je istakao da po kanonima ove crkve „...brak ima značaj tajne, te da se prema tome po hrišćanskim pojmovima brak civilnim putem ne može zaključiti“. Osim što bi usvajanjem ovog zakonskog predloga brak izgubio značaj tajne, došla bi u pitanje i sloboda vjeroispovijesti jer, kako reče patrijarh Branković, „država dobrog hrišćanina prisiljava da zaključi civilni brak, koji po njegovoj vjeri i ubjeđenju brak obesvećuje, i crkveni čin, koji brak po nauci crkve do tajne uzvisuje, kao podređen civilnom braku ponizuje“.

Po povratku u Karlovce, nakon svog čuvenog govora i glasanja protiv zakonske osnove o građanskom braku, patrijarh je svečano i oduševljeno dočekan, kako bilježi patrijaršijski sekretar dr Laza Sekulić, pozdravnim govorima, osvjetljenjem grada, pucanjem iz prangija i bakljadom.

Zbog ovakvog nastupa, ugarska vlada je, pod predsjedništvom Vekerlea, zauzela prema patrijarhu Brankoviću neprijateljski stav. Ovakav stav preuzela je i nova vlada, pod predsjedništvom barona Deziderija Banfija, a on se još više zaoštrio kada je septembra 1895. patrijarh Georgije sa episkopima svoje Mitropolije uputio poslanicu sveštenstvu i narodu. I u ovoj poslanici, koja je bila veoma oštra, Branković se odlučno odupirao uvođenju crkveno-političkih reformi naglašavajući da „od Sv. Save kao osnovatelja srpske crkvene nezavisnosti, pravoslavna vjera postala je nerazdjeljivi dio obilježja i značaja naroda srpskog, postala je dušom svakog Srbina, skrovištem narodnih svetinja, zalogom narodnog života, amanetom srpskog rodoljublja, i ta vjera pomagala je Srbinu i oduševljavala ga kada mu je valjalo okušati moralnu snagu svoju“.

Sukob između patrijarha i barona Banfija produbio se tokom 1895. godine, jer je predsjednik ugarske vlade pokušao da nametne izbor Emilijana Radića za budimskog episkopa. U tom cilju, Banfi je od cara izdejstvovao saziv Svetog arhijerejskog sinoda, iako to patrijarh Branković nije tražio. Po pravima koje je naša crkva imala u Habzburškoj monarhiji, car je odobravao saziv Sinoda isključivo na traženje mitropolita-patrijarha. Branković se odlučno suprotstavio miješanju barona Banfija u njegova prava. Iako je dobio zvaničan dopis, patrijarh nije sazivao Sinod. Baveći se u tom periodu u Beču, učestvujući u radu državne delegacije, patrijarh Georgije je zatražio da bude primljen u privatnu audijenciju kod cara Franca Josifa I.


(NASTAVIĆE SE)

---