Osjećaj diskriminisanosti, te zarade koje su, usled visokih troškova života omogućavale uštedu tek uz velika žrtvovanja i stanovanje u smještaju često na ivici civilizacijskog minimuma, nijesu bile najgore stvari koje su jednog jugoslovenskog građanina na radu u inostranstvu mogle da snađu. Gastarbajterske avanture mnogi Jugosloveni plaćali su i sopstvenim zdravljem i životom, što svakako predstavlja i najtamniju nijansu problematike ekonomskog emigriranja iz socijalističke Jugoslavije.

Ginulo se i povređivalo na poslu i izvan njega. U smrt se odlazilo i svojevoljno. Prema podacima koje je svojim čitaocima aprila 1971. godine saopštila „Politika”, godišnje se u Saveznoj Republici Njemačkoj na radu povređivalo čak oko 25 hiljada Jugoslovena. U Zapadnoj Njemačkoj se krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina ginulo kao na bojnom polju. Od sredine 1969. godine do sredine 1970. godine u oblasti Štutgarta poginulo je 28 jugoslovenskih građana, dok je, prema podacima do kojih je došao beogradski list, na teritoriji Minhena tokom četiri prethodne godine bilo povrijeđeno preko hiljadu jugoslovenskih radnika, dok je život izgubilo čak 700 Jugoslovena. Nijesu svi ovi tragični slučajevi neposredno vezani za rad. Značajan procenat onih koji su izgubili život umro je prirodnom smrću, mnogi su poginuli u saobraćajnim nesrećama, ili izvršili samoubistvo. Porodice radnika koji nijesu poginuli na radu nijesu mogle da dobiju „porodičnu rentu”. Podaci iz Minhena i Štutgarta činili su tek dio tragičnog bilansa Jugoslovena u Saveznoj Republici Njemačkoj. Iz istog „Politikinog” članka saznajemo da su u prvom polugođu 1970. godine u regionu Hamburga čak 62 Jugoslovena izgubila život. U članku „Politike” iz aprila 1971. godine pronalazimo podatak da je u Francuskoj 1969. godine poginulo 70 Jugoslovena, dok se u francuskim bolnicama nalazilo oko 300 jugoslovenskih državljana – oboljelih od duševnih bolesti, tuberkuloze ili različitih profesionalnih oboljenja.

Iza poginulih radnika često su ostajale porodice koje su se suočavale sa skupim troškovima prebacivanja tijela unesrećenih jugoslovenskih državljana u zemlju i njihovog sahranjivanja. U štampi je naveden primjer seljaka iz sela u okolini Uroševca koji se zadužio u iznosu od preko milion dinara ne bi li platio troškove prebacivanja u Jugoslaviju posmrtnih ostataka dvojice svojih sinova koji su živote izgubili u saobraćajnoj nesreći na putu od stana do firme u kojoj su radili.

U bilansu tragičnih slučajeva čiji su akteri bili Jugosloveni na privremenom radu u inostranstvu značajno mjesto zauzimaju samoubistva. Upravo ovim fenomenom bavio se Živojin Todorović u „Politici” od 13. avgusta 1972. godine. Pitajući se u podnaslovu svog članka „zašto naši građani na privremenom radu u pojedinim zemljama potežu ruku na sebe“ autor, bazirajući tekst na tezama zapadnonjemačkih, francuskih, švedskih i švajcarskih naučnika, nudi nekoliko objašnjenja ovog tragičnog fenomena emigrantskog života. U tekstu je iznijet stav da je učestalost duševnih oboljenja i suicida posebno intenzivna „u sredinama gdje su pojedinci sasjekli sve grane koje su ih prisno vezivale za rodnu zemlju”. Osim toga, ovi poremećaji javljali su se i kod migranata koji su poticali iz ruralnih, patrijarhalnih sredina, a zatim u inostranstvu dolazili u dodir sa „novim pogledima na život, potpuno suprotnim poimanjem moralnih normi ponašanja u svakodnevnim ljudskim odnosima”.

Izlazak migranta iz društvenog konteksta u kojem je potekao, odnosno odvajanje od porodice i prijatelja, na čiju je podršku mogao da računa, prema navodima u pomenutom članku, pojačavali su njegov osjećaj usamljenosti, što je takođe doprinosilo tragičnom udaru na sopstveni život: „U patrijarhalnim uslovima života, recimo, na mladog čovjeka iz našeg sela uticao je niz povoljnih okolnosti u rješavanju njegovih duševnih tegoba. Pomagali su mu članovi najuže porodice, rodbina, prijatelji, mogao je u svako doba da traži pomoć od njih. I dobijao je takvu podršku. Ali, u novoj sredini, na radu u inostranstvu, sve je to izgubio. On je usamljen, u gomili koja govori tuđim jezikom, koja se ne obazire na stranca, koja sve to smatra samo slučajnim saputništvom u borbi za veću zaradu i u ovoj ‘usamljenoj gomili’ pojedinac je ‘nemoćni usamljenik’.” Zatim nastupa „čas malodušnosti” i „najdrastičniji obračun sa samim sobom”.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Kraj)

---