-„Zbog susreta smo stvoreni i taj naš životni odgovor na postojanje drugog je zauvijek upisan u genetski kod ljudske duše”, rekla je za „Dan” prije samo pola godine kompozitorka, dirigentkinja i pijanistkinja, akademik SANU, prof. Isidora Žebeljan, koja je preminula juče u 54. godini. A, kroz život, kako je i sama govorila, taj susret s drugim omogućavala joj je njena muzika - „pošto je muzika živo biće, ja je poštujem i puštam da me vodi kuda ona hoće”.
– Sjećanja su često varljiva, ali znam da kao mlada nisam zamišljala uspjehe, publiku, nagrade... Jedino o čemu sam maštala i ono što sam strasno željela jeste da steknem moć i vještinu da pravim umjetnička djela koja imaju snažno dejstvo – kao u bajci „Kameni cvet”, koja mi je u djetinjstvu bila omiljena. Divila sam se umjetnicima-genijima, poput Stravinskog, Prokofjeva, Ravela, Pikasa ili Dalija. Ne znam koliko su današnji naraštaji svjesni kakve su duboke, metafizičke prodore učinili kompozitor „Posvećenja proljeća” ili „La valse”-a, slikar „Gernike” ili režiser „Andaluzijskog psa”. To je jedino što me je u vezi sa umjetnošću zanimalo – njeno dejstvo. Nisam imala mnogo prilike da svoj život zamišljam bez muzike, ali kada bih imala priliku, voljela bih da režiram i da glumim (mada bi tu svakako bilo i komponovanja) – govorila je Žebeljan u jednom od intervjua za „Dan”.
Isidora Žebeljan je bila jedna od najprominentnijih i najizvođenijih srpskih kompozitorki na svjetskoj muzičkoj sceni, od koje se SANU čiji je bila redovni i jedan od najmlađih članova oprostila riječima: „Veliki gubitak za Srpsku akademiju nauka i umetnosti i cjelokupnu srpsku i svjetsku umjetnost i kulturu”. Kako se navodi, preminula je nakon duge i teške bolesti, a za „Dan” je, uz prve pandemijske dane, govorila o svojim svakodnevnim životnim iskustvima, i kao i uvijek komentarišući i ono što je društvena zbilja.
– Uprkos svemu tome, dani su blagosloveni suncem i jasnoćom, Prirodu vidim, čujem i osjećam na davno zaboravljeni način mira i ushićenosti – govorila je Žebeljan.
O koroni je rekla da u muzici znači zastajanje (na noti ili pauzi), a „bez obzira što svoj naziv ovaj soj virusa duguje osnovnom znamenju kraljevskih porodica – kruni (kao uostalom i muzički znak i to naravno zbog izgleda koji podsjeća na krunu), ovo jeste, u metafizičkom smislu, preko potrebno zastajanje ili zaustavljanje civilizacije, koja kao otrgnuti ringišpil, srlja u užasavajući ponor u kojem nema duhovnosti, poezije tj. poetike, ali ni duhovitosti”.
– Prvi predulsov za otrežnjenje je tišina. Obećanje je uvijek isto - onaj ko savlada i upozna sebe i druge, biće ovjenčan krunom. Ovo, naravno, nije rečeno sa cinizmom, već sa pokušajem dubljeg sagledavanja oblika u kojima se Dobro pojavljuje u svakom trenutku u životu – govorila je kompozitorka.
Studirala je kompoziciju na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, u klasi akademika Vlastimira Trajkovića, a od 2002. je bila profesorka kompozicije na FMU, i to kao prva žena profesor kompozicije u Srbiji. Za dopisnog člana SANU izabrana je 2006, a za redovnog 2012. godine. Pored toga, bila je član i Svjetske akademije umjetnosti i nauke.
Pažnju internacionalne javnosti Isidora Žebeljan privukla je operom „Zora D”, koja je premijerno izvedena 2003. godine u Amsterdamu, u režiji ser Dejvida Pauntnija i Nikole Raba. Ista produkcija je te godine otvorila jubilarnu, 50. sezonu Bečke kamerne opere. Od tada je neprekidno dobijala porudžbine najznačajnijih svjetskih festivala, ansambala i institucija - od Venecijanskog bijenala do Fondacije Berlinske filharmonije.
Njenu muziku izvode i, sigurni smo izvodiće, najznačajniji ansambli današnjice po čitavoj Evropi, Izraelu, Dalekom Istoku, Americi, Africi i Australiji. Komponovala je muziku za 40 pozorišnih predstava u svim značajnim kućama u Srbiji, Norveškoj, Hrvatskoj i Crnoj Gori – festival „Grad Teatar”, a njena djela izvođena su i na KotorArtu. Za rad na tom polju tri puta joj je dodijeljena Sterijina nagrada. Bila je i dobitnica važnih nagrada u zemlji i u inostranstvu, među kojima je i Mokranjčeva nagrada (2004). Berlinski časopis Frajtag (Der Freitag) izabrao je Žebeljan za jednu od deset najperspektivnijih javnih ličnosti na svijetu za 2009, a 2014. godine, kao prva javna ličnost sa Balkana, dobila je nagradu Parlamentarne skupštine mediteranskih zemalja, za dostignuća u oblasti kulture i umjetnosti.
– Kada muzika ima dejstvo, ona ruši barijere i više ništa ne znače geopolitičke, kulturne ili geografske odrednice kao što su Zapad i Istok, Amerika, Azija, Australija… Mislim da je najjače svojstvo moje muzike kojim ona djeluje na ljude, to što je ona potpuno prirodna, onakva kakva se nadam da sam i ja, sa svim svojim vrlinama i manama. Ta istinitost pruža mogućnost slušaocima da se poistovijete sa energijom, da joj se prepuste, bez obzira da li melodijski i ritmički obrasci imaju, kao u slučaju moje muzike, balkanske obrise. Ako je dobro izvedena, a to je od presudnog značaja za njeno potpuno dejstvo, ona poziva na igru, kao što se dešavalo na koncertima moje muzike u Tel Avivu ili u Valensiji, gdje je veći dio publike u sali igrao, ili poziva publiku i/ili orkestar da stoje u špaliru da bi iskazali svoje utiske, kao u Berlinskoj filharmoniji ili u koncertnoj sali u Geteborgu. Kad sam bila mlađa zazirala sam od loših kritika i posvećivala pažnju onima koji bi me mrko pogledali, dok sam čitave rijeke blistavih, ushićenih duša puštala da prođu kraj mene, ne uzimajući priliku da se napojim njihovom čudesnom energijom. Sada mi je to smisao i sa ogromnom poniznošću i zahvalnošću se radujem sa ljudima koji se prepuštaju mom muzičkom svijetu i spremni su da te doživljaje prožive jednom ili više puta – govorila je Isidora Žebeljan.
Ž.Janjušević

---

Najvažnija djela
Neka od najvažnijih djela Isidore Žebeljan su: opere „Zora D”, „Maratonci”, „Simon izabranik”, „Dve glave i devojka”, „Nahod Simon”; orkestarska djela „Konji Svetog Marka”, „Zujte strune”, „Escenas picaras”; koncertntna djela „Igra drvenih štapova” za hornu i gudače, „Frula i flamingosi” za klarinet i orkestar; „Tri čudne ljubavi” za violinu i orkestar i ciklus pjesama za glas i orkestar „Rukoveti”.


Stvaralac velike magnitude
– Potresen viješću o iznenadnoj i preranoj smrti Isidore Žebeljan, u ime Ministarstva kulture i informisanja Srbije i u lično ime, izražavam iskreno i duboko saučešće njenoj porodici, prijateljima, poštovaocima njenog djela i članovima SANU. Bila je muzički talenat i stvaralac velike magnitude, kreativna, inovativna i jedinstvena. Njena djela bila su prepoznata, izvođena i visoko cijenjena na svim meridijanima i kod publike istančanog ukusa. Postala je savremeni klasik u neklasičnom maniru – naveo je ministar kulture i informisanja Vladan Vukosavljević u telegramu.
Isidora će, kako je dodao Vukosavljević, ostati upamćena kao „jedan od korifeja srpske umjetničke muzike s početka 21. vijeka i jedna od najznačajnijih kompozitorki u istoriji naše kulture”.