Pozitivno pravni položaj opštine Tuzi neustavan je isključivo iz razloga uskraćivanja prava građanima da se izjasne na konsultativnom referendumu, kazao je u razgovoru za „Dan” dekan Fakulteta za državne i evropske studije u Podgorici prof. dr Đorđije Blažić.
On je pojasnio da svaki savremeni sistem lokalne samouprave ima tri oblika. Kako je pojasnio, najniži je oblik koji je najbliži građanima, u kojem neposredno participiraju, kao što su u našem sistemu mjesna zajednica, mjesni koordinacioni centra ili gradska opština.
– Osnovni političko-upravni oblik sa statusom jedinice lokalne samouprave – opština, Glavni grad, Prestonica, u kome se obvljaju političke izvršne i upravne funkcije putem organa lokalne vlasti, i viši oblik – takozvana drugostepena, negdje i trećestepena lokalna samouprava (Engleska), sa takođe pravnim statusom posebne jedinice lokalne samouprave i svojim političkim i upravnim organima regionalne lokalne vlasti – kazao je Blažić.
On je kao primjer toga naveo županije u Hrvatskoj. Pritom, kako objašnjava, u sva tri oblika se ostvaruje lokalna samouprava, ali svi oblici nemaju status jedinice lokalne samouprave i nužna tri elementa – lokalne organe vlasti, samostalnu teritoriju i lokalno stanovništvo.
– Kada je riječ o ustavnosti teritorijalnih promjena i osnivanja novih opština, neophodno je imati u vidu sve odredbe Ustava Crne Gore o lokalanoj samoupravi. Naime, bitno ustavno obilježje lokalne samouprave u Crnoj Gori je uređeno članom 22 Ustava, kojim je jasno propisano da se jemči pravo na lokalnu samoupravu. Ovakvo određenje bitno utiče na pravnu prirodu lokalne samouprave i predstavlja najsavremnije ustavno rješenje, koje nemaju ni mnogo razvijenije države Evrope i svijeta – istakao je Blažić.
Po njegovim riječima, ni Evropska povelja nema tako čvrsto utemeljenje lokalne samouprave jer i povelja i većina ustava savremenih zemalja propisuju pravo na lokalnu samoupravu.
–Pritom, izuzetno je velika razlika u pravnoj prirodi ovog „prava” kod nas i u drugim zemljama. Jamčenje prava na lokalnu samoupravu po svojoj pravnoj prirodi predstavlja prirodno pravo građana na lokalnu samoupravu, koje se stiče rođenjem i ostvarivanjem životnih funkcija u lokalnoj zajednici, i ne zavisi od parlamenta ili bilo kog dugog državanog organa ili međunarodne organizacije. U tom kontekstu, država građanima ne daje prirodno pravo na lokalnu samoupravu, već ga samo štiti – naglasio je naš sagovornik.
Kako je pojasnio, pravo na lokalnu samoupravu ima drugačiju pravnu prirodu.
– To je „državno” ili „međunarodno” pravo koje je „dato” međunarodnim pravnim aktom ili ustavom, odnosno zakonom neke države. To pravo zavisi isključivo od volje članova međunarodne organizacije ili predstavničkog tijela države - da li će ili ne svojim pravnim aktom dati pravo na lokalnu samoupravu građanima. Četvrto poglavlje Ustava Crne Gore jasno uređuje lokalnu samoupravu i to – način odlučivanja (član 113), oblike lokalne samouprave (član 114), pravni status i organe opštine (član 115), svojinska ovlašćenja i finansiranje (član 116) i samostalnost–autonomiju (član 117). Pritom, osnovni oblik lokalne samouprave je opština, a mogu se osnivati i drugi oblici lokalne samouprave (član 114) – pojašnjava Blažić.
Kako napominje, ova odredba jasno ukazuje da je opština – osnovni oblik lokalne samouprave sa svim elementima lokalne vlasti – uz samostalnu teritoriju i stanovništvo koje živi i ostvaruje svoja prava na toj teritoriji pred lokalnim organima vlasti.
– Mogućnost osnivanja drugih oblika lokalne samouprave podrazumijeva osnivanje najnižih oblika lokalne samouprave (mjesnih zajednica, mjesnih koordinacionih centara i tako dalje, a i viših – drugostepenih oblika lokalne samouprave – županije, okruga, regiona...). Članom 29 Zakona o teritorijalnoj organizaciji propisano je da radi prethodnog izjašnjavanja građana o teritorijalnoj promjeni skupština opštine raspisuje za jedinicu lokalne samouprave opštinski referendum (konsultativni referendum). Odluka o raspisivanju referenduma donosi se u roku od 90 dana od dana podnošenja inicijative – kazao je Blažić.
Kako napominje, od dana raspisivanja do dana održavanja referenduma ne može proteći manje od 45 dana ni više od 90. Referendum ne može biti održan na dan održavanja lokalnih izbora, kao ni u periodu od sedam dana prije i sedam dana poslije održavanja lokalnih izbora u toj opštini.
– Rezultati referenduma iskazuju se za teritoriju opštine, a u slučaju podjele i promjene granice i za područje na koje se teritorijalna promjena odnosi. Skupština opštine dostavlja ministarstvu rezultate referenduma u roku od 15 dana od njihovog objavljivanja rezultata. Referendum je nužna faza osnivanja samostalnih osnovnih jedinica lokalne samouprave propisana članom 29 Zakona o teritorijalnoj organizaciji, kojim se realizuje član pet Evropske povelje o lokalnoj samoupravi, koju je Crna Gora ratifikovala i samim tim – uz Zakon o teritorijalnoj organizaciji i u skladu sa ustavnim principom suprematije međunarodnog prava u odnosu na unutrašnje pravo – postala obavezan element teritorijalnih promjena – objasnio je dekan FDES-a.
On je ukazao da svakoj promjeni teritorijalne organizacije jedinica lokalne samouprave, pa i osnivanju samostalne opštine Tuzi, mora prethoditi konsultativni referendum.
– Pravo na lokalnu samoupravu podrazumijeva, pored ostalog, i pravo na konsultativni refrendum kod teritorijalnih promjena, kao što je to rađeno prilikom osnivanja opština Petnjice i Gusinje, a teritorijalne promjene i samostalni pravni status opštine Tuzi su se desili, što je pravno nesporno, ali je pravno sporno nejednako postupanje Skupštine Crne Gore kod teritorijalnih promjena u istim pravnim situacijama osnivanja samostalnih opština, to jest izdvajanja dijela opštine u samostalnu jedinicu lokalne samouprave – rekao je Blažić.
Kako je zaključio, nesprovođenje referenduma u smislu člana pet Evropske povelje i člana dva i sedam Zakona o teritorijalnoj organizaciji čini neustavnim pravni položaj opštine Tuzi samo zbog uskraćivanja prava građanima da se izjasne na konsultatitvnom referendumu.
M.V.

Izbjeći jednostrane odluke
Blažić je istakao da ustavne odredbe o pravu građana na lokalnu samoupravu i obim tih prava uređen Ustavom i zakonima ograničava zakonodavca da jednostranim imperijumom vlasti, bez konsultativnog referenduma, može sprovoditi bilo kakve teritorijalne promjene.
– U tom kontekstu, posebno su neustavne odredbe člana sedam stav dva tačka 17a Zakona o teritorijalnoj organizaciji – kazao je Blažić.