Predrasude o epilepsiji su velike, tako da je često djeci to veći problem od same bolesti. Epilepsija je simptom poremećaja moždane funkcije koji se ispoljava epileptičnim napadima. Napad nastaje zbog prekomjernog pražnjenja određene grupe nervnih ćelija. Klinički se to različito ispoljava u zavisnosti od lokalizacije promjene koja izaziva epilepsiju.
U dječjem uzrastu su veoma česti konvulzivni napadi koji ne predstavljaju epilepsiju. Ti napadi mogu da se jave u toku različitih oboljenja (hipoglikemija, hipokalcemija, povreda, infekcija i febrilne konvulzije).
Uzrok epilepsija
Epilepsija poznatog uzroka se naziva simptomatska. Najčešći uzroci su poremećaj u razvoju mozga, povreda mozga u toku porođaja ili kasnije u toku djetinjstva, krvarenje u mozgu, degenerativna oboljenja nervnog sistema, poremećaji cirkulacije krvi, tumori mozga i infekcije mozga, tokom života u materici ili kasnije. Ako se ne zna uzrok tj. ne može da se otkrije, epilepsija se naziva idiopatskom. Međutim, u većini slučajeva postoje dokazi da je riječ o naslednim poremećajima ili poremećajima neurotransmitera.
Faktori koji najčešće provociraju epileptični napad su buđenje i uspavljivanje, treperava svjetlost npr. pri gledanju televizora, čitanje, kašalj, smijeh, bol, menstruacija, pubertet, stres, ubrzano disanje, povišena tjelesna temperatura, alkohol, hipoglikemija (pad nivoa šećera u krvi), nizak nivo kalcijuma u krvi i nedostatak kiseonika.
Veliki napad – Grand mal
Kod velikog epileptičnog napada postoji potpuni gubitak svijesti i učešće svih mišića. Napad ima dvije faze: toničku i kloničku. Dijete se ukoči (tonička kontrakcija), prestane da diše i pomodri (cijanoza). Zatim slijedi klonička faza kada se ritmički grče mišići tijela i ekstremiteta. Ruke su obično savijene, a noge opružene. U toku ove faze dijete često ugrize jezik ili obraz, umokri se, pojačano luči pljuvačku i pjena mu se javlja na ustima. Defekacija u toku napada je rijetka. Posle napada dijete je konfuzno, pospano i najčešće se uspava. To stanje posle napada se zove postiktalna depresija. Posle buđenja dijete često ima glavobolju, bolove u mišićima i razdražljivo je.
Nekoliko sati ili dana prije napada kod neke djece se javljaju psihički simptomi koje roditelji često mogu da uoče. Najčešće se javlja promjena raspoloženja, umor, pospanost i razdražljivost. Samom napadu može da predhodi aura, koja u stvari predstavlja fokalni početak napada. Najčešće se ispoljava u vidu bola u čašici ili vrtoglavice. Prepoznavanje aure je bitno jer dijete, pogotovu ako je starije može da spriječi povređivanje.
Grand mal napad može različito da izgleda. Ako je dijete pod stalnom terapijom, može da se javi samo aura, a ponekad slabi i kratkotrajni grčevi s lakim poremećajem svijesti. Napad može da se javi u bilo koje doba dana, ali je dosta čest neposredno posle uspavljivanja ili buđenja. Oko 25 odsto djece ima noćne napade. Ako se u početku bolesti napadi javljaju uglavnom neposredno nakon uspavljivanja ili buđenja, biće rijetki tokom dana. Kod nekih djevojčica se napadi javljaju prije i posle menstruacije.
Klasični grand mal napad koji ima dvije faze (toničku i kloničku) je rijedak kod djece do tri godine. Kod predškolske djece češće napad izgleda kao iznenadno kočenje cijelog tijela (genetalizovani tonički napad), samo kao grčenje mišića cijelog tijela, bez faze ukočenosti (generalizovani klonički napad) ili samo kao mlitavost cijelog tijela bez vidljivih grčeva (atonični napad).
Dok kod manje djece slika epilepsije može biti šarolika kod adolescenata je prilično stalna. Napadi često počinju oko osme godine, a najučestaliji su oko četrnaeste – petnaeste. Napadi se najčešće javljaju ujutru pola sata posle buđenja. Neurološki i psihički razvoj djeteta je normalan. Kod adolescenata veliki napad može da bude udružen sa Absansom (mali napad u vidu odsutnosti) i miokloničkim konvulzijama (benigna juvenilna mioklonična epilespsija). Prognoza epilepsije kod adolescenata je dobra. Terapija se sprovodi duže.
Mali napad –
Petit mal - Absans
Kod malog napada nema grčeva. On se ispoljava u vidu absansa (odsutnosti). Napad se ispoljava gubitkom svijesti koji traje do 15 sekundi. Dijete ima ukočen pogled naviše, kapci su malo spušteni i trepću. Po prestanku napada dijete nastavlja započetu radnju. Ovo se u tipičnim slučajevima ponavlja više puta tokom dana, nekada i više stotina puta. Nekada je to praćeno grčenjem pojedinih mišića. Sam početak bolesti se nekada ne uoči jer su simptomi oskudni. Ne rijetko roditelji to tumače lošim ponašanjem djeteta.
Mali napad je rijetko znak ozbiljnog oboljenja nervnog sistema. Često je to nasledna epilepsija. Kod starije djece mogu da se jave zajedno i mali i veliki napad. Posle petnaeste godine obično mali napadi prestaju, a veliki su češći.
Infantilni
spazmi – Westov sindrom
Ovo je epilepsija male djece. Javlja se od trećeg do dvanaestog mjeseca, najčešće između petog i sedmog, a veoma rijetko u drugoj godini. Ovaj oblik epilepsije karakterišu infantilni spazmi, psihofizička retardacija i karakterističan EEG nalaz.
Epileptični napad je u vidu infantilnih spazama koji traju kratko i često roditeljima liče na grčeve u stomaku. Napad je u vidu iznenadnog grča koji traje 2 do 10 sekundi. Grč zahvata simetrično. Obično su glava i tijelo savijeni, nekada su ruke zgrčene, a noge opružene. Rijetko je cijelo tijelo opruženo i ukočeno. Na početku napada se javi krik, a na kraju plač. Zato se pomisli da beba ima grčeve u stomaku. Obično se napadi javljaju u serijama, nekada i do sto napada. Češće se javljaju kada se dijete uspavljuje ili budi. Nekada se napad javlja u vidu klimanja glavom ili diskretnog savijanja ramena i ruku.
Kod Westovog sindroma je gotovo uvijek prisutna mentalna retardacija i to uglavnom teška. Uz to postoje i neurološki poremećaji (kvadriplegija, diplegija, hemipareza i mikrocefalija). Otprilike polovina djece posle prestanka infantilnih spazama dobije velike napade.
Bez obzira na terapiju ovi spazmi prestaju do pete godine života. Djeca koja su prije pojave napada imala normalan psihomotoran razvoj imaju dobru prognozu – napadi prestaju, dijete ima normalan psihofizički razvoj ili laganu retardaciju.
Lennox – Gastaotov sindrom
Ova epilepsija, jedna od najtežih se javlja između druge i šeste godine. Posledica je oštećenja mozga obično nepoznatog razloga. Najčešće se javlja kao tonički napad koji se javlja u snu ili za vrijeme uspavljivanja. Dijete je ukočenog pogleda i svih mišića što traje nekoliko sekundi do minut. Ako napad traje duže javlja se i podrhtavanje tijela.
Napad može da se javi i u vidu absansa – odsutnosti, ali za razliku od tipičnog absansa napad ne počinje i ne završava naglo i poremećaj svijesti je potpun, pa je moguća komunikacija sa djetetom za vrijeme napada. Dijete može da ima pjenu na ustima ili nakon napada klone. Napad se nekada javlja kao iznenadna mlitavost tijela tako da dijete pada pri čemu može da se povrijedi. Nekada mu samo padne glava naprijed, koljena klecnu, ali ne pada i ne gubi svijest. Prognoza ovog sindroma je loša. Vremenom se napadi gube, ali psihički poremećaji se pogoršavaju.
Parcijalni napadi sa jednostavnom simptomatologijom
Kod ovih napada svijest nije poremećena. Oni mogu da budu motorni, senzorni i autoimuni. Na njih može da se nadoveže grand mal napad. Motorni napadi se javljaju u vidu ritmičkog grčenja pojedinih mišića, najčešće mišića lica ili ruke. Nekada se ovi grčevi šire na ostale mišiće zahvatajući cijelu polovinu tijela – Džeksonov napad. Napadi su najčešće kratkotrajni, mada je moguće i da traju satima i danima – epilepsia parcialis continua. Ponekad je moguć i gubitak svijesti.
Najčešće se javljaju kod djece između 3 i 10 godine, obično u jutarnjim satima. Dijete ima grčenje mišića jedne polovine lica, obraza ili kapka. Obično ne može da govori, ali je svjesno šta mu se dešava, ispušta glas kao da hoće da povraća i pojačano mu se luči pljuvačka. Kod manje djece napad se često javlja noću i duže traje i do 30 minuta. Nakon napada može da se javi Todova paraliza, ali to nije loš znak kao kod odraslih. Prognoza ove epilepsije je dobra. Senzorni napad se ispoljava kao osjećaj toplote, hladnoće, trnjenja ili u vidu slušnih i vidnih osjećaja. Autonomni napadi se javljaju u vidu bolova u čašici, lupanja srca, znojenja ili porasta tjelesne temperature.
Psihomotorni
napadi – temporalna epilepsija
Ovo su parcijalni napadi sa složenom simptomatologijom koji su skoro uvijek posledica oštećenja temporalnog režnja mozga pa se ova vrsta napada naziva i temporalna epilepsija. Psihomotorni napadi se ispoljavaju poremećajem ponašanja djeteta za koje postoji amnezija tj. dijete ga se ne sjeća. Tipični psihomotorni napadi se rijetko srijeću kod djece mlađe od deset godina.
Ovim napadima obično predhode druge vrste epileptičnih napada, poremećaji ponašanja, noćno nevoljno umokravanje (enureza), noćni strahovi i mjesečarenje. Prognoza ove epilepsije je loša.


Terapija

Liječenje se započinje jednim antiepileptičkim lijekom, čija doza se postepeno povećava (svakih 7 do 10 ), dok se ne postigne dobra kontrola bolesti.
Najčešće je dovoljan samo jedan antiepileptik. Terapija se sprovodi najčešće još 4 – 5 godina nakon prestanka napada. Kod 25 – 40 odsto djece ponovni napadi mogu da se jave nekoliko godina po prestanku terapije. Tada se ponovo počinje sa terapijom koja se sprovodi više godina, u rijetkim slučajevima doživotno. Naglo prekidanje terapije može dovesti do ponovnog javljanja napada. Zato se liječenje postepeno prekida tokom dva do šest mjeseci.
Kod Lennox – Gastaotovog sindroma liječenje je znatno duže od pet godina. Kod adolescenata sa juvenilnom miokloničnom epijepsijom i grand- mal napadima liječenje se sprovodi do deset godina.


Dijagnoza

Za postavljanje dijagnoze je veoma važan opis izgleda napada i situacije u kojoj je došlo do njegove pojave. Kod sve djece se radi elektroencefalografija (EEG). Kod nekih vrsta epilepsije radi se kompjuterizovana tomografija (CT glave). Nuklearna magnetna rezonanca se sve više koristi. Ako se sumnja na infekciju centralnog nervnog sistema radi se punkcija likvora. Rade se i drugi pregledi kao opšti pedijatrijski pregled, procjena psihofizičkog razvoja i očni pregled.