-Piše: Milan Mišić

Polemike o nedorečenom makedonskom referendumu ne prestaju: on je u jednom momentu zasjenio i glavni balkanski zaplet, onaj između Srbije i Kosova. Možda i zato što se činilo da je vrabac već u ruci, da bi se pokazalo da je ipak golub na grani.
Koliko visokoj grani, zasad se samo nagađa, kao što se i dalje raspreda o smislu referendumskih brojki. One sa jedne strane pokazuju da je makedonski plebiscit propao, jer odziv birača nije dobacio do 50 odsto (plus 1), ali, sa druge, da je uspio, jer je skoro 92 odsto izašlih zaokružilo „da” u odgovoru na pitanje koje nije direktno pomenuto na glasačkom listiću, čiji tekst nudi samo dilemu da li su Makedonci za članstvo u EU i NATO.
Sondaže koje se tamo prave već godinama pokazuju da većina jeste, to opredjeljenje je solidno, čak i u redovima dojučerašnje vladajuće, a danas opozicione partije VMRO. Ali pitanje koje je, rekosmo, bilo sakriveno na referendumskom listiću bilo je da li se prihvata sporazum (koji je već dobio epitete istorijskog) sa Grčkom, kojim Makedonija svom imenu dodaje i geografsku odrednicu „sjeverna”.
Oko toga nema nacionalnog konsenzusa – već naprotiv, za VMRO kompromis sa Grčkom je „izdaja”. „Tiha većina je rekla svoje”, argumentuje predsjednik Đorđe Ivanov, lider opozicionog bojkota (bivšem premijeru Nikoli Gruevskom je upravo potvrđena dvogodišnja zatvorska kazna), ali dilema je da li su svi koji nisu glasali istovremeno i protiv promjene imena, ili im je to svejedno.
U mjerenju „volje Makedonaca”, svakako je bitna činjenica da pomenutih 92 odsto koji su se izjasnili „za” čini 620.000 makedonskih birača, što je najveći broj glasova koji je dobila neka politička opcija u toj zemlji na svim izborima od njenog osamostaljivanja u procesu raspadanja bivše SFRJ 1991. To bi bila većina i da je na referendum umjesto 37 odsto izašlo i željenih 50 odsto onih sa (prilično nepouzdanog) biračkog spiska. To, međutim, zbog referendumskih pravila formalno ne znači ništa, ali se politički ne može ignorisati.
Zbog toga je sada na dnevnom redu nedoumica kako dalje, pri čemu ne može baš da se bira. Premijeru Zaevu preostaje ili da nađe nedostajućih 9 poslanika za dvotrećinsku većinu koja bi u parlamentu ratifikovala njegov sporazum sa grčkim kolegom Ciprasom, ili, ne pođe li mu to za rukom, da raspiše nove izbore, što bi bilo kockanje u kojem ne mora obavezno da se potvrdi da „ko reskira taj dobija”.
Referendum je Makedoniju stavio u fokus svjetske pažnje koji nikad nije bio veći. Jer nije toliko riječ o njoj, koliko o Balkanu i geopolitičkoj igri Zapada i Rusije oko poslednje dvije zemlje (ako se zanemari ekstremno komplikovani slučaj BiH) koje nisu u zapadnom vojnom savezu i kao takve na NATO mapi predstavljaju „rupe na tepihu”.
Makedonski slučaj bi, da nije zapleta sa komšijom oko imena – zapleta koji je u suštini besmislen (ali o tome malo kasnije) – bio mnogo jednostavniji od slučaja Srbije, koja tek treba da presječe kosovskih čvor i time riješi gdje su joj granice (stvarne a ne one iz ustavne preambule). Srbija se uhvatila za institucionalno tanku nit svoje vojne neutralnosti, govori da neće u NATO (ali sa njim izvrsno sarađuje) i pokušava da sjedi na više stolica istovremeno (zapadnoj, ruskoj, kineskoj…) - u nastojanjima da i u ovim surovim vremenima u kojima dominiraju goli interesi, dokaže kako je ipak moguće da umiljato jagnje dvije (pa i više) ovce sisa.
Makedonija je u stvari žrtva već 27-godišnjeg mobinga Grčke i njenog samoproglašenog monopola na antički toponim „Makedonija”. Makedonci, tvrdi se u Atini, uzurpiraju dio grčke istorije i time pretenduju na njen sjeverni region koji se takođe zove Makedonija.
To, a naročito ovo poslednje, velika je besmislica, mada su za zatezanje odgovorna i naša bivša braća, odnosno lideri VMRO koji su, kao vlast poveli kičersku kampanju veličanja Aleksandra Velikog kao svog pretka i dio Skoplja pretvorili u kopiju filmskog studija u kome se snima neka antička drama.
Kolika je to besmislica, pokazao je američki ekspert za Balkan Danijel Server, koji je iznio da u SAD postoji osam „Makedonija” toponima i čak 28 geografskih mjesta sa imenom „Atina”, pa Grci to ne smatraju „uzurpiranjem”. Kao što im je (zvanično bar) svejedno što se drugi po veličini egipatski grad, Aleksandrija, zove po Aleksandru Makedonskom.
„Nomen est omen“ – „ime je značenje” – nešto što određuje svojstva onoga ko ga nosi – u makedonskom slučaju je teško primjenljivo, jer je prije kompromisa koji bi je prekrstio u „Sjevernu Makedonija”, imala dva zvanična imena: Republika Makedonija (što joj piše u Ustavu) i Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija (sa kojim je primljena u Ujedinjene nacije). Naravno, nijedno od ta dva nije se pominjalo u drevnoj Grčkoj.
S obzirom na to da su, kad se podvuče crta, oba tabora u Makedoniji i pobijedila i izgubila, čekamo rasplet – ili novo zaplitanje.
(Autor je bivši glavni i odgovorni urednik „Politike”)