-Piše: Vojislav Bulatović



Država Jugoslavija, čedo je XX vijeka u kome su pustošili Evropu i svijet dva svjetska rata i plus razni,,lokalni“ ratovi. Ako se za trenutak oslobodimo evrocentrističke svijesti i posmatramo svijet u njegovim globalnim prostorima, vidimo da se svjetski ratni požar nikada nije ugasio samo je,,lokalizovan“ (tj. raspiren na kontinente koji ne ugrožavaju evroameričku kuću). Mi koji smo,,konzumirali“ svoj život u drugoj polovini tog vijeka svakodnevno smo trpjeli medijski pritisak o strahotama ratova u Koreji, Vijetnamu, u Africi, na Bliskom istoku, te o ratovima i prevratima u Južnoj Americi. Za to vrijeme u Evropi je trajao,,hladni rat“ i političke krize na liniji desnica – ljevica, pobune mladih i studenata, pobune u socijalističkom lageru itd).

Jugoslavija, koja je na karti Evrope egzistirala od 1918. do početka ’90 u svojoj,,prenatalnoj“ fazi pripremana je u ratnoj,,posteljici“ čekajući završetak ratova da se pojavi kao političko biće Južnih Slovena (Jugoslovena), koja će poput zavoja pokriti i zamotati sve duboke njihove rane. Prva Jugoslavija se tako formirala od etno-entiteta (koje mi radije zovemo narodi), podanika velikih imperija, koji su završetkom rata ostali obezglavljeni (ili bez kompasa), jer nisu imali državu, osim Srbije i Crne Gore. U tom,,vakumu“, šta je bilo ljepše i blagotovornije od slobode, mira i pravde, a put za to je bio u povezivanju sa istorodnim dušama na Balkanu. Srbija je, van svake sumnje, poslije golgote vaskrsla kao feniks i pokazala put spasenja svima. Njena vojska i njen monarh dočekivani su svuda sa cvijećem koje je izražavalo ljubav i slobodarske težnje svih naroda. Crnogorska politička stvarnost bila je sasvim drugačija od ostataka austrougarske imperije (Hrvatska, Slovenija BiH, Vojvodina) i juga Srbije (Makedonija). Međunarodno priznata crnogorska državnost je zasluživala veće poštovanje, ali je završetkom Velikog rata odluka pala za zelenim stolom u korist dinastije Karađorđevića, vjerovatno, i zbog činjenice da je unuk kralja Nikole Aleksandar želio da anektira svoju djedovinu u čemu je imao podršku pristalica ujedinjenja i stvaranja nove države – jedna država: jedna kruna! Nestankom carske Rusije, Srbija je izgubila stub podrške i u ratu i u miru, a to je bila prilika da se stimuliše njeno vezivanje za novi evropski poredak.

Druga (socijalistička) Jugoslavija takođe je stvorena u ratu. Jugoslovenski revolucionarni narodnooslobodilački i antifašistički pokret stvorio je novu Jugoslaviju republikanskog tipa i društvo socijalne pravde, dakle, suprotno onoj prvoj monarhističkoj. Za razliku od ratnog vihora koji je iznjedrio prvu Jugoslaviju, gdje je srpska vojska pripremala rađanje nove države, druga Jugoslavija je nastala na krilima jugoslovenskog oslobodilačkog rata. Udarna snaga tog rata bio je srpsko-crnogorski front. Ipak, pristalice monarhije koje su bile za očuvanje kontinuiteta komplikovale su ratnu pripremu nove države. One su pružale oružani otpor pa je građanski rat objektivno išao na ruku okupatoru. Reakcije su bile motivisane i strahom od najavljene revolucionarne klasno-političke restrukturacije društva i bile su očekivane sa strane očuvanih slojeva i elemenata građanskog društva prethodne države, kao i od kleronacionalista i fašista.

Jugoslavija sada samo je istorijska pojava. Cjelokupno iskustvo koje je stečeno u ovoj državi i u njenom ratnom,,porodilištu“ velikim dijelom se čuva u dokumentacionoj ostavštini i kao neprocjenjiv izvor naučnog znanja tog perioda. Jedan dio tog iskustva i dalje živi u svijesti i praksi živih ljudi, čak i mlađih generacija, koje u svom životnom iskustvu baštine i neko duhovno nasleđe od svojih predaka. Zajednički jezik (bez obzira na sve varijante) sam po sebi je zajedničko blago koje živi i olakšava aktivnu koegzistenciju svih. U zajedničkom jeziku izražavamo i dalje sva naša psihička stanja! Jugoslavija je ostavila u nasleđe mnogo i lijepih i ružnih iskustava pa samim tim i ogledalo u kojem se prepoznajemo i, ako racionalno usmjeravamo svoje ponašanje, to ogledalo koristimo kao onaj retrovizor u saobraćaju. Jugoslavija, to smo mi i naša slika!

Krajem ove godine podsjećamo se nastanka Jugoslavije prije stotinu godina, njenog nestanka početkom Drugog svjetskog rata i ponovnog,,uskrsnuća“ po završetku tog rata. I, na kraju, neizbježno je pred nama gorko i bolno iskustvo njenog definitivnog (?) nestanka. Jugoslavija u iskustvu i srcima „raje“, naroda, pučanstva je jedno iskustvo, a drugo je ono koje se gomilalo na strani raznih vrhova društva i onih koji su prigrabili narodna dobra. Pošto su obje Jugoslavije došle kao novogodišnji dar iz „štaba“ Djeda Mraza, dakle, u paketu koji je neko i negdje pakovao, da ne zaboravimo i dva takva mjesta: Versaj i Jalta! U oba paketa upakovane su želje i interesi pobjednika da se Balkan za izvjesno vrijeme bezbjednosno,,zakrpi“ s jednom državom, jer bi prepuštanjem tog trusnog regiona većem broju manjih državica bilo rizično i moglo bi da stvori probleme oko njihovog (uvezivanja) u jedinstveni sistem bezbjednosti. Zašto je onda postepeno slabio interes za takvu državu, jer je ona bez sumnje kasnije podrivana i kao monarhija i kao socijalistička? Socijalistička Jugoslavija je podržavana samo dotle dok je bila ideološki disident u socijalističkom lageru. Izgleda, da je interes za Jugoslaviju opadao kako su u Evropi integracioni procesi napredovali,a njemačka ratna mašinerija zamijenjena sa zavidnim industrijskim usponom kao stubom EU.





Glosa

Za razliku od ratnog vihora koji je iznjedrio prvu Jugoslaviju, gdje je srpska vojska pripremala rađanje nove države, druga Jugoslavija je nastala na krilima jugoslovenskog oslobodilačkog rata



Glosa

Socijalistička Jugoslavija je podržavana samo dotle dok je bila ideološki disident u socijalističkom lageru. Izgleda, da je interes za Jugoslaviju opadao kako su u Evropi integracioni procesi napredovali

---