-Piše: Ilija Malović

U poslednje tri decenije vladajuća partija je Crnu Goru i njene građane provela kroz čitav spektar političkih ideja, od komunističkog kolektivizma, preko nacionalnog romantizma sve do monopolnog kapitalizma. DPS je plovio od solidarnosti do slobode, od tradicije do modernosti, od kolektivnog ka individualnom, sve tegleći za sobom grupu vjernih i ne previše ljubopitljivih glasača.

Na žalost, kao poslednje ishodište tog ideološkog lutanja sve se više pojavljuju ideje koje očijukaju sa šovinizmom. Mržnja je prije svega usmjerena prema građanima koji se izjašnjavaju kao Srbi, ali i prema Crnogorcima koji ne dijele antisrpske stavove. Crnogorska vlast romantizuje ličnosti i pokrete iz prošlosti čije se djelovanje vezuje za kolaboraciju sa italijanskim ili hrvatskim fašistima, ohrabruje formiranje ekstremno desnih omladinskih potkultura, ne čini ništa da spriječi radikalnu propagandu u izdavaštvu, na internetu, u javnom prostoru. U javnosti se sve češće pojavljuju ljudi koji crnogorski ponos promovišu sa krajnje desnih pozicija, pozivajući na obračun sa neistomišljenicima. Posebno zabrinjava ležernost kod iznošenja takvih stavova.

Znajući ovo, nameće se logično pitanje: kako se došlo do ovakvog stanja? Kako su istorijske ništice poput Sekule Drljevića postale za jedan dio javnosti romantični borci za crnogorsku povrijeđenu čast? Za ovo postoji nekoliko glavnih razloga.

Očigledno je da u svim društvima gdje se demokratija širi na bajonetima, preko organizacija kao što je NATO, jača ekstremizam i istorijski revizionizam. Žmureći na fašizaciju političkog prostora u bivšim komunističkim zemaljama, međunarodne institucije stvaraju uslove za širenje neoliberalizma na istočnu Evropu. Lokalni etnonacionalizam i istorijski revizionizam, usitnjava nekada jedinstveni kulturnopolitički prostor koji, tako posvađan, postaje nesposoban za samostalan otpor pljački društvenih resursa. Primjer za ovo su baltičke zemlje, Hrvatska, a vidjeli smo i saradnju NATO-a sa neonacističkim grupama u Ukrajini. I u Crnoj Gori ovaj fenomen je očigledan pošto na ideološko skretanje vlasti prema ekstremizmu ne reaguje niti jedna međunarodna institucija. Zajedništvo, solidarnost i saradnja ustupaju mjesto mržnji, podjelama, otimačini kulturnih dobara.

Očigledno je, takođe, da crnogorska vlast priču o identitetu stavlja kao glavni oslonac svoje legitimnosti. U velike priče o boljem životu, ekonomskom razvoju, stranim investicijama, društvenom prosperitetu, elitnom turizmu, iz vremena razbijanja državne zajednice, više niko ne vjeruje. Umjesto prosperiteta, nastavilo se ekonomsko propadanje, kriminalizacija društva, stalno povećavanje javnog duga. Kao mehanizam amortizacije nezadovoljstva građana dolazi stalno širenje društvene panike. Što je više poskupljenja, otpuštanja, pljačke i propadanja, to je više šovinizma. Potreba za radikalizacijom političke scene dolazi iz zakonitosti da se u uslovima nestabilnosti promjene odlažu za neko mirnije vrijeme, kada prođe napad, ugroženost i strah. Vlast se trudi, koristeći politički radikalizam, da strah nikada ne prođe.

Kao i svaka ideologija, tako i crnogorski novonacionalizam u svojoj razvijenoj fazi napušta svoje rane usvajače iz redova intelektualaca, umjetnika, studenata i okreće se fanaticima, partijskim birokratama, društvenim marginalcima željnim pažnje. Ovi potonji su spremni da otvoreno izađu u javnost promovišući mržnju. Zbog toga sve češće imamo otvorene pozive na iseljavanje, protjerivanje ili čak likvidaciju onih koji se ne uklapaju u viziju o novom Crnogorcu. Takođe, antisrpstvo je, voljom vlasti, postalo kanal društvene pokretljivosti. Svako ko hoće da bude podržan, primijećen, angažovan, nagrađen, treba da svjedoči da je razumio i usvojio zvanične argumente koji se tiču identitetskih tema. Klasičan primjer je nedavni skandal sa savjetnicom crnogorskog ambasadora u Turskoj, kao i slučaj glumca nacionalnog teatra koji je vrijeđao građane po nacionalnoj osnovi.

Bitan faktor koji je ostavio prostor da se pojavi i zaživi šovinizam je i odnos vlasti prema crnogorskim antifašističkim i ljevičarskim tradicijama. Vlast je, naime, uz pomoć medijskog monopola, ali i sumnjivih boračkih udruženja i organizacija, uspjela da instrumentalizuje antifašistički diskurs. Crnogorski zvanični antifašizam je sveden na njegovu ateističku i autoritarno-modernističku komponentu, a potpuno lišen svoje antiburžuaske i antiimperijalne dimenzije. U današnjoj Crnoj Gori antifašizam podrazumijeva lijepljenje etikete „četnik“ na sve što odudara od montenegrinskog dekretiranog identiteta. Značajan broj političkih aktivista u Crnoj Gori koji sebe vole da zovu antifašistima svojim djelovanjem opravdava izlive vulgarne mržnje najčešće praćenim najprizemnijim stereotipima. Etiketiranjem terminom četnik Crnogoraca koji govore srpskim jezikom, koji su vjernici mitropolije, ili koji glasaju opozicione partije, dehumanizuje se i pretvara u legitimnu metu trećina stanovništva Crne Gore.

Inače, sam termin „četnik“ je politički i psihološki morfijum koji se koristi da bi se privremeno ublažila griža savjesti kod crnogorskih šovinista, porodično, interesno i idejno povezanih sa vladajućom strankom. To je uspavanka za uši saučesnika u otuđenju društvenih dobara, fašizaciji društva i diskriminizacije komšija. Crnogorski bogataši izašli iz struktura DPS-a ovako stvaraju atmosferu gdje se neće postavljati pitanje ko profitira od poluga moći, na čiji račun i koliko još dugo. Kada se svemu pobrojanom doda i ćutanje na diskriminaciju svega što ima srpski predznak u Crnoj Gori od strane Univerziteta, akademije, udruženja intelektualaca, shvatamo, na žalost, da će se pozivi na marginalizovanje i diskriminaciju nastaviti i u budućnosti.

(Autor je sociolog)

---