- Autor: Vlada Stanković

Samo deset dana turske vojne ofanzive na susjednu Siriju bilo je dovoljno da razotkrije stvarne granice moći turskog predsjednika Redžepa Tajipa Erdogana. Opšta politička i diplomatska konfuzija koju je, prije svih, izazvao američki predsjednik svojom ličnom dozvolom Erdoganu da turska vojska započne invaziju na pogranično područje susjedne države – potvrdila je još jednom prelazak na privatni način vođenja politike u današnjem svijetu, kao i konačnu prevlast narcisoidnih i nesigurnih političara kojima i sopstveni građani služe samo kao objekat zadovoljenja iracionalne potrebe za ugnjetavanjem drugih.

Osnovni cilj turske ofanzive na Siriju za turskog predsjednika je bio pokušaj njegovog pozicioniranja kao lidera treće velike sile na evroatlantskom prostoru, umetnute između Rusije i Amerike i ravnopravne s njima. Erdoganov prezriv stav prema regionalnim problemima u Egeju i istočnom Mediteranu najjasnije se ispoljava u načinu komunikacije sa evropskim državama i Evropskom unijom uopšte. To se prije svega vidi po neprestanim prijetnjama napuštanjem sporazuma o izbjeglicama i slanjem stotina hiljada Sirijaca u Evropu, kao i u stalnom isticanju da se bez učešća Turske ne može ostvariti nijedan regionalni dogovor i projekat, posebno kada je riječ o velikim energetskim planovima u istočnom Mediteranu. Uprkos svojoj ratobornoj retorici, ili upravo zbog nje, Erdogan je upadljivo izostavljen iz planova o korišćenju novootkrivenih rezervi zemnog gasa oko Kipra, kao i iz budućih velikih prihoda od ovog prirodnog bogatstva, koje će značajno promijeniti i političku ravnotežu u trouglu istočni Mediteran-Rusija-Evropa. Zbog toga mu je bila potrebna velika akcija koja bi mu povratila dominantni položaj u regionu.

„Izvor mira“, kako je nazvana turska ofanziva u Siriji, trebalo je da bude taj pokazatelj svemoći Erdogana. Ističući nacionalni interes po dobro poznatom receptu svih uzdrmanih „vođa“, on je dobio podršku za vojnu akciju protiv Kurda u Siriji od svih turskih političkih partija u parlamentu, gdje je jedino kurdska Narodna demokratska partija glasala protiv. Sa takvom autorizacijom parlamenta, on je dodatno pojačao unutrašnji teror nad sopstvenim stanovništvom, koji traje neprekidno od neuspjelog puča u julu 2016. Od tada se strogo kontroliše privatna elektronska komunikacija građana, pa se ovih dana hapse svi koji izraze i najmanju sumnju u opravdanost ili uspjeh akcije u Siriji. Erdogan je najdalje otišao u napadu na predsjednika turskog dijela Kipra, Mustafu Akindžija, zbog njegovog uopšteno antiratnog stava iskazanog na jednoj društvenoj mreži. Erdogan mu je poslije toga poručio da on treba da zna gdje mu je mjesto i da mu od Turske, odnosno od njega lično, sve zavisi.

Za razliku od regiona, akcija „Izvor mira“ nije popravila položaj turskog predsjednika u odnosu na američkog i ruskog kolegu. Upravo suprotno – po prvi put u karijeri on je bio prinuđen da promijeni stavove i opovrgne sopstvene riječi u roku od samo nekoliko sati i time bude javno ponižen. Političar koji je do nedavno oštro i javno prkosio američkom, ali i ruskom predsjedniku, Erdogan se sada našao u poziciji da zavisi i od jednog i od drugog. Njegov pokušaj da odbije sastanak sa američkim potpredsjednikom Majkom Pensom, jer on „razgovara samo sa Donaldom Trampom“, epohalno je propao istog dana.

Fotografije sa tog sastanka najbolje svjedoče o tome kako je, iako je Turska dogovorom o petodnevnom prekidu vatre dobila kontrolu nad 32 kilometra sirijske pogranične teritorije, što je bio najvažniji proklamovani cilj akcije – sam Erdogan politički izgubio sve. Projektovana svemoć nestala je pred stvarnošću američke prijetnje napadom na inače posrnulu tursku ekonomiju, čijom bi propašću i politička karijera turskog predsjednika neumitno bila završena prije stogodišnjice turske republike 2023. godine, za koju je planirao sopstvenu političku apoteozu i moguće doživotno predsjednikovanje. Podjednako loše na sliku o Erdoganovoj svemoći djeluje i činjenica da potpisani sporazum ističe uskoro, kada će se on naći u Moskvi gdje će biti prinuđen da od ruskog predsjednika traži dozvolu za dalje akcije.

Vođen svojim ambicijama Redžep Tajip Erdogan se našao u slijepoj ulici iz koje ne nalazi izlaz. Precijenivši sopstvene moći, turski predsjednik nije shvatio da je svojom igrom i on postao samo objekat u rukama moćnijih od sebe, američkog i ruskog predsjednika, koji mu sada stoje na izlazu iz ćorsokaka.

(Autor je profesor Filozofskog fakulteta i upravnik Centra za kiparske studije)

Peščanik.net

---