- Piše: Čedomir Antić

Izraelski istoričar, jedan od najznačajnijih mislilaca današnjice, predvidio je u svojim djelima kraj velikih epidemija. Čovječanstvo je, prema njegovim predviđanjima, došlo na prag potpune kontrole prirode. Kada pređe taj prag, čovjek će samo predstavljati opasnost po prirodu, ona za njega više neće. Podstaknut pandemijom koja je obuzela čovječanstvo, pročitao sam i rad objavljen, sada već davne 1999. godine, u jednom američkom medicinskom časopisu. Razmatrajući epidemije gripa u SAD tokom 20. vijeka, autori su pretpostavili pandemiju u 21. vijeku, koja bi samo u njihovoj zemlji, bez računanja povratnih – globalnih učinaka, izazvala štetu od 60 do 70 milijardi dolara (danas je ta suma istovjetna vrijednosti između 100 i 114 milijardi dolara). Podsjećanja radi, savezna vlada uložila je 2008. godine 700 milijardi u oporavak američke ekonomije. Kada je 2008/`09. virus Ha1En1 protutnjao čovječanstvom odnio je oko pola miliona žrtava. Svima su nam se činile smiješnim panične reakcije pojedinih sugrađana, Vlada je pohitala da se vakciniše i kupi vakcinu za sve, a zbog zloupotreba su robijali samo nabavljači. Pandemiju su najavili holivudski filmovi, među kojima ju je „Zaraza”, sa Met Dejmonom, Gvinet Paltrou i Lorensom Fišbournom u ulogama, najavila začuđujuće precizno.

Naše zemlje vjekovima su bile žrtve velikih zaraza, mada je uništenje i raseljavanje naših gradova na početku osmanske vladavine imalo i dobru stranu, budući da zaraze nisu mogle imati onakav efekat kakav su ostavile na evropskom zapadu. Crna smrt, koja je sredinom 14. vijeka prouzrokovala nestanak trećine evropskog stanovništva, zahvatila je i srpsku zemlju. Čak i u vrijeme carstva naši su monarsi, poput njemačkih imperatora, bili lutalice – prelazili su u miru iz dvora u dvor, a u ratu išli na čelu vojski. Izgleda da je znamenita posjeta cara Dušana Svetoj gori, u vrijeme njegove najveće moći, trebalo da prikrije i pokušaj da umakne strašnoj bolesti. Odatle i nepotvrđena posjeta carice Jelene Hilandaru. Monaška tradicija govori da je zbog dolaska visoke gošće, kojoj je pristup bio najstrože zabranjen, malena tvrđava u istočnoj manastirskoj luci, ograđena opkopom u koji je pušteno more. Tako srpska avgusta tehnički nije kročila na Bogorodičinu zadužbinu, već je boravila na ostrvu pored.

U Primorju, današnjoj Crnoj Gori, katolici, ali i pravoslavni, podizali su kipove posvećene Svetom Roku. Svetitelj je pred gradovima zaustavljao Crnog kosača, blijedu prikazu odjevenu u bijele haljine ili crnog psa. Čak osam godina, od 1422. do 1430, kuga je harala u Kotoru. Građani su pobjegli, brodovi bogatih isplovili na otvoreno more, testamente nije imao ko da ovjeri... Na prelazu u 16. vijek u Baru i Ulcinju morbo grande (morbo grande) trajala je pola decenije. Građane su sahranjivali u masovnim grobnicama. Tokom narednih 250 godina kuga je pohodila primorske gradove svakih deceniju ili dvije. Epidemije u unutrašnjosti zabilježene su četrdesetih godina 18. vijeka. Tek su stroge sanitarne mjere, zavedene tridesetih godina 19. vijeka, dovele do prestanka redovnih talasa jezive zaraze. U Baru je 1838. osnovan lazaret (karantin), kažu drugi u Osmanskom carstvu: odmah poslije carigradskog, a prije solunskog.

U Kneževini Srbiji poslednji talas kuge dogodio se 1837. godine. Do tada je preduzimljivi knez Miloš Obrenović već organizovao najmoderniju karantinsku službu. Doveden je ljekar iz Austrije Karlo Nađ, a njegov saradnik Ignjat Vasiljević svoja je iskustva primijenio u Carigradu. Kuga je konačno ipak stigla, preko turskih vojnika, koji su u Beogradsku tvrđavu umarširali izbjegavajući karantin. Tvrđava je zbog toga blokirana, uprkos činjenici da je Srbija bila u vazalnom odnosu prema Porti i pod prijetnjom turskih topova. Kneževina je bila ponosna što je kuga odnijela manje života nego u italijanskim zemljama onog vremena. Mada, uprkos svoj modernosti, knez je naredio da prema drevnim običajima devet golih baba tokom noći izatkaju bijelu košulju ispod koje su prošli on lično, njegova porodica i sav dvor – ukupno tri stotine ljudi. Zlu ne trebalo.

Zbog velikih boginja Evropa je tokom 18. vijeka svake godine gubila oko 400.000 stanovnika, pet odsto od ukupnog broja. Ova strašna bolest ubijala je oko trećine zaraženih (dakle po 15 odsto Evropljana bolovalo je svake godine). Desetina oboljelih – njih oko 120.000 – ostajalo je trajno slijepo. Velike boginje nisu birale, od njih su tokom ovog stoljeća umrla četiri evropska monarha. U Engleskoj je krajem vijeka pronađena vakcina. Tridesetih godina 19. vijeka ona je primijenjena i kod nas. Putnici su zabilježili da su u Srbiji, posledicom ove teške zaraze, po licu rošavi samo stari ljudi.

(Autor je istoričar i predsjednik Naprednog kluba)

---