-Piše: Nikola Ivanović

U medicini nakon dijagnoze slijedi terapija. Navodim političku dijagnozu. Mitropolit Amfilohije ocijenio je da vlast hapšenjem sveštenstva priprema građanski rat, te poručio da je vrijeme da se „prekine s bratoubistvima” u Crnoj Gori.

Čitam predstavljanje jedne knjige: crnogorska istorija je puna onih koji su bili spremni da Crnu Goru zapale kao šibicu. Prisjećam se definisanja istorije poznatog akademika.

Prije mog povratka u SAD, javio sam se Vladimiru Strugaru, uz želju da ga posjetim prije povratka u SAD. Nakon kratkog telefonskog obraćanja (6. jula), uz neskrivenu radost, prihvatio je posjetu ali u njegovom stanu, iz koga, u poslednje vrijeme nije izlazio. Uslijedio je srdačan susret. Poklonio mi je novu knjigu („Jugoslovenski 1. decembar”), u koju je drhtavom rukom, ćirilicom, ispisao posvetu. Izgovorio je jednu misao, koja je za pamćenje. Govoreći o struci, akademik je, pored ostalog, rekao: „Postoje dva kolosijeka istorije: istorija duha i istorija zločina, koji postoje naporedo, bez bitnog uzajamnog djelovanja”. Iako u dubokoj starosti (97), iznenadila me je njegova mentalna svježina. Narednog mjeseca je umro.

Krenimo od prvog stava hapšenja sveštenika, kao politike krajnosti. Pored Dvornikovića, koji je napisao „Karakterologiju Jugoslovena”, i naš poznati crnogorski psihijatar dr Todor Tošo Baković u kultnoj knjizi „Depresivni optimizam Crnogoraca”, pored ostalog, bavio se nekim našim posebnostima. Radeći dvadeset godina u Crnoj Gori kao ljekar, prije svega kao psihijatar, zapazio je brojne protivurječnosti kod Crnogoraca. Samo ću neke natuknuti, koje korespondiraju s dramatičnim dnevnim dešavanjima.

S jedne strane imamo narod, a, s druge vlast i njihove institucije sistema i silu prinude: policiju i vojsku. I Mihailo Lalić u „Ratnoj sreći” kaže – „Znam da se ništa ne mijenja: svako novo pokoljenje pronađe novu utopiju: oslobođenje, proširenje oslobođenog, socijalna pravda, proleterska revolucija…” (str. 152). Danas imamo novu utopiju koja bi mogla zapaliti Crnu Goru kao kutiju šibica. Olaka obećana brzina konfiskacije imovine Srpske pravoslavne crkve dobila je ručnu kočnicu.

Prepoznatljiv mentalni kod sadržan je u dominantnom mišljenju crnogorskih višestoljetnih ratnika: treba zaraditi što časniju smrt da bi se što duže živjelo poslije nje. Ili, umirati mogu samo živi, a živjeti mogu samo mrtvi. Zato ćeš živjeti poslije sebe. Kao da se radi o nastavljačima načela antičkog filozofa Epikura (da smrt nije nesreća za onoga ko umire, nego za onoga koji ostaje). Imamo i definiciju junaštva: Može li biti većeg junaštva na svijetu od preziranja smrti? Nije zgorega ovo pomenuti u zapaljivoj političkoj atmosferi.

Crnogorci nikada nisu bili religiozno zatucani. Sveštenici, kaluđeri, vladike bili su više ratnici, junaci, narodni prvaci, nego božje sluge. Zato ne treba da nas čude iskazi duhovnika da će životima braniti svetinje.

Jedna osobina kod Crnogoraca je žilava i opstaje, simptom autoritarnog kataktera, vladanje onima ispod i podržavanje onih iznad. Identifikacija s jakim ličnostima, želja da se i oni nađu u poziciji vođe i da rukovode, pa tako imamo eksploziju stranaka, 50 registrovanih. Pavle Rovinjski je zapazio „sluga vlasti može ga učiniti pravim robom”.

Ipak, sve što ima početak ima i kraj.

Politička priča iz Njemačke mogla bi se, nažalost, reprizirati u Crnoj Gori. Naime, poslije pada Berlinskog zida širom Njemačke knjižare su bile pune novih knjiga koje bismo mogli staviti pod zajednički naslov: „Opozicija protiv Hitlera.” Njegovih pristalica, izgleda, nije bilo. Bili su samo ludi Hitler i narod protiv njega. Građani su bili indiferentni, dakle, nisu krivi. Ali, nesporno, politička indiferentnost je u dubokoj korelaciji sa etičkom indiferentnošću, što vodi u etičku indiferentnost, a što je politička izopačenost.

U Crnoj Gori zlatousti se nagrađuju, lažna obećanja se ne kažnjavaju na izborima. Prije referenduma obećan je „negdašnji sjaj Cetinja”, najavljena je gradnja velelepnnog parlamenta. U agitovanju pokrenuta je državna televizija, u udarnom TV dnevniku (29. juna 2008), reporteri na ulici pitaju građane šta misle o najavljenoj gradnji na prostoru napuštenog jugoslovenskog giganta „Oboda”. Iskazuje se opšta podrška i oduševljenje. Posebno je istaknut slikom i riječju iskaz jednog Cetinjanina. Rekao je da je Cetinje „dolina bogova”, a Podgorica „silikonska dolina”. Ovakvi i slični iskazi, koji pucaju od tupavosti, samoobmanjivanja, imali su prođu kod brojnih zanesenjaka.

Uzmimo jednu intelektualnu paralelu Cetinja u srcu tradicionalne Crne Gore i zabačene Pive. Prema podacima Koste Radovića (1981), Piva ima 70 doktora nauka i akademika, 15 pisaca, 4.000 visokoobrazovanih kadrova i tri narodna heroja. Cetinje ima 49 narodnih heroja!

Brojna istraživanja potvrđuju da se iz malene Crne Gore regrutuje veliki broj intelektualaca upravo zbog toga što tradicija nije bila kočnica prihvatanja novoga. Imamo laku pokretljivost sirotinje prema prestižnim univerzitetima. Tako, na primjer, školske 1938. i 1939. godine od ukupnog broja na Beogradskom univerzitetu bilo je 17 odsto Crnogoraca, iako je stanovništvo Crne Gore tada činilo 2,4 odsto stanovništva Jugoslavije. A u naredne dvije godine 21 odsto diplomiranih pravnika bilo je iz Crne Gore. Imamo podatak iz 1981. godine –177 hiljada ili 30 odsto od ukupnog stanovništva Crne Gore radilo je van Crne Gore, najviše u Srbiji. Danas imamo poviku u Srbiji – Crnogorci direktori. Nijesu oni birani jer su Crnogorci, nego što su ispunjavali uslove konkursa i što su pokazivali stručnu superiornost, posebno u pravnoj struci, kasnije u medicinskoj. Imamo sličnost i u BiH. Dok sam bio prosvjetni radnik na području Tuzle, na njenom širem području 42 direktora osnovnih škola bili su Crnogorci.

Poslije 20 godina mog „stranstvovanja,” vratio sam se u Podgoricu, u „Pobjedu” za vrijeme pokretanja prvog dnevnika. Prva želja po povratku bila mi je da posjetim ulicu gdje sam kao srednjoškolac bio podstanar kod divne porodice Globarević. Da posjetim najljepše područje Stare varoši, dvije meni drage ulice, Prava kiš mahala i Kriva kiš mahala. One su preimenovane i obavljena je njihova rekonstrukcija, odnosno nagrđena je stara arhitektura dijela Stare varoši. Branjena je provincijalna svijest bjekstvom u hladni beton. Podgoričani, starosjedioci, skloni zdravom humoru, mnoge nove zgrade su imenovali: „vampirica”, „pet udovica”, „dva sanduka”, „šargarepa”... Ne možemo se pohvaliti zgradom nove televizije, a zgrada „Pobjede”, gdje je nikao prvi dnevnik, ustupljena je, koliko znam, nekim činovnicima iz Evropske unije. Okićena je tuđom zastavom.

Ne znam koliko je dobro da politika postaje masovno zanimanje. Politiku treba tretirati kao hobi. Nikako da se ugledamo na one s demokratskom tradicijom. U SAD dvije partije, koje se smjenjuju na vlasti, eksponiraju se samo tokom izborne kampanje. Između dvije kampanje niko ih ne pominje. Kao da su pokopane. Kampanja je već počela. Iako nema podršku medija, kao ni ranije, vjerujem da će Tramp obnoviti mandat, mada mu ne ide u prilog ovaj sunovrat svjetske ekonomije propraćen epidemijom korone. Pogođen je sitni biznis praćen eksplozijom nezaposlenosti. On je za materijalno ugrožene ovom epidemijom, pored ostalih stimulansa, opredijelio 2,2 milijarde dolara, dodjeljujući građanima po 1.200 dolara.

(Autor je bivši direktor, glavni i odgovorni urednik „Pobjede”)

---