-Piše: prof. dr Božidar M. Bojović

Popis stanovništva predstavlja najkompleksniji i najodgovorniji postupak koji jedna država preduzima u domenu istraživanja stanja i praćenja demografskih promjena na svojoj teritoriji. Osnovni cilj ovog, po državu i narod, izuzetno značajnog procesa jeste da se kroz vrijeme, u ravnomjernim intervalima, dobijaju objektivni podaci o stanju i strukturi socijalnih, ekonomskih, demografskih, političkih i drugih obilježja i da se na osnovu njih kroz institucije države donose racionalni planovi koji će ih usmjeravati pozitivnim trendovima. Primarni uslov da bi se taj cilj postigao jeste puna sloboda izražavanja pri davanju podataka svakog pojedinca i ukupne mase stanovništva. Prikupljeni podaci tek tada će dati realnu brojčano-numeričku sliku stanja i strukture proučavane statističke mase prema tretiranim obilježjima. I što je i te kako važno, tako se u punoj mjeri postiže cost benefit između značajno uloženih materijalnih sredstava koje popis iziskuje i koristi po narod i državu koji se njim dobijaju. Zato aktuelna vlast, državna institucija za statistiku koja planira i programira popis i obučeni popisivači, kao potencijalni nosioci mogućih uticaja na rezultate popisa, nijednim postupkom ne smiju uticati na slobodu izražavanja, jer se na taj način podrivaju i negativno usmjeravaju dobijeni podaci i demografska kretanja u državi. Uticaj na slobodu izražavanja i vjerodostojnost dobijenih podataka od strane ovih institucija prisutni su, posebno kada se radi o pitanjima koja su od značaja za aktuelnu vlast u datom vremenu. Tako npr.u zemljama sa riješenim nacionalnim pitanjem, gdje etnička strutura stanovništva nije varijabilna, ne mora se o njoj dobijati podatak na svakom popisu. Međutim, u autarhičnim režimima, gdje se identitetska pitanja koriste prvenstveno u političke svrhe, to je izvanredno tlo da se preko cenzurisanog popisa dobijaju podaci koji aktuelnoj vlasti odgovaraju.

U Crnoj Gori, od prvog popisa stanovništva 1909. godine do poslednjeg 2011. godine, nijesu dobijani tačni podaci o nekim pitanjima koja su u vremenu tog popisa bila značajna za aktuelnu vlast. Godine 1909. bilo je to u odnosu na broj stanovnika, gdje je prikrivano stvarno brojčano stanje, a od 1945. do 2011.na svim popisima o etničkoj strukturi stanovništva koja je korišćena u političke svrhe. Prilikom prvog popisa u Knjaževini Crnoj Gori, zvanično je, na dan 31.12.1909. godine, bilo 317.656 stanovnika. Ovi podaci su preuveličani zbog vojno-strateških i političkih činilaca tog vremena. Trebalo je prikazati što veći broj vojno sposobnog stanovništva za odbranu zemlje. Prema podacima Državnog arhiva Crne Gore i Ministarstva unutrašnjih djela Crne Gore br.10.334, od novembra 1910. godine, stoji da u Crnoj Gori živi 222.015 stanovnika, a prema stenografskim bilješkama iz 1914. godine, u Crnoj Gori je tada bilo 220.000 stanovnika. S druge strane, u odnosu na nacionalnu strukturu stanovništva, do 1948.godine, dok su uvažavani kriterijumi nauke, narodnog osjećanja i pamćenja, sve je kazano u Zemljopisu Knjaževine Crne Gore za učenike trećeg razreda osnovnih škola: „Svi ljudi, koji žive u našoj domovini jesu Srbi, većinom pravoslavne vjere, a ima ih malo rimokatoličke i muhamedanske“. Mada se tada nacionalna struktura stanovništva pratila na osnovu vjeroispovijesti i jezika, Srba je u Crnoj Gori 1921. godine bilo 93,2 odsto, a 1931. 75,7 odsto, da bi 1948. godine Crnogorci, kao novoformirana nacija, činili 90,6 odsto stanovništva, a Srba, do tada jedinog naroda, bilo je svega 1,7 odsto! Crnogorci su na sledećim poratnim popisima većinski narod, mada se procenat smanjuje sa 90,6 odsto u 1948. na 61,8 odsto 1991. godine. Na dva poslednja popisa Crna Gora nema većinskog naroda. Crnogoraca kao najbrojnijih je 2003.godine 43 odsto, a 2011. 44,7odsto. Srba, 31,99 odsto na popisu 2003, a 28,77 odsto na popisu 2011. godine. Ovakve neprirodne promjene u nacionalnom izjašnjavanju državotvornog naroda u Crnoj Gori rezultat su nasilnog preimenovanja autohtonog većinskog srpskog naroda u Crnoj Gori od strane aktuelne vlasti tokom 75 godina, kako bi Crnogorci kao većinski narod bili „garant očuvanja” njihove vizije države.Tako su podaci o izražavanju etničke pripadnosti na svakom novom popisu više bili pokazatelji snage autohtonog, državotvornog srpskog naroda da se suprotstavi nasilnoj asimilaciji, nego objektivnog stanja etničke pripadnosti. U prilog tome posebno ukazuju razlike zvaničnog procenta Srba u nacionalnoj strukturi stanovništva (31,99 odsto 2003. i 28,77 odsto 2011.godine) u odnosu na njihova osnovna identitetska obilježja: procenta onih koji govore maternjim srpskim jezikom (63,49 odsto 2003. i 42,88 odsto 2011.godine!), stanovništva dominantno istočnopravoslavne vjerske pripadnosti (74,2 odsto). Bez obzira na to što ovakvi podaci ukazuju i na potrebnu ozbiljnih naučnih psiho-socioloških studija traumatizovanog stanovništva Crne Gore, oni su potvrda nedopustivog decenijskog nasilnog identitetskog preimenovanja autohtonog, državotvornog srpskog naroda u Crnoj Gori u novu naciju, koje sprovodi aktuelni režim. To je izvor neminovnih dubokih podjela u narodu koje sputavaju svaki progres i civilizacijske iskorake Crne Gore kao građanske države. Zato je jedan od prioritetnih zadataka nove, prvi put voljom naroda izabrane višestranačke demokratske vlasti da na popisu stanovništva 2021.godine obezbijedi slobodno izjašnjavanje svakog pojedinca o vjeroispovijesti, maternjem jeziku i nacionalnoj pripadnosti.

Zaključak: činjenica da podaci o etničkoj strukturi stanovništva na svim poslijeratnim popisima od 1948. do 2011.godine ne odgovaraju stvarnom stanju ima za posledicu da su prikazi demografskog stanja, demografskih trendova i demografskih projekcija kontradiktorni i naučno neupotrebljivi, zbog čega je i objektivno sagledavanje demografske perspektive i budućnosti Crne Gore u 21.vijeku nemoguće. Istinitim podacima o nacionalnoj strukturi stanovništva, mada sa značajnim zakašnjenjem zbog nedopustivog ponašanja dosadašnjeg režima, pruža se mogućnost da se sagledavanje demografskih stanja, tokova i projekcija stanovništva prati na osnovu aktuelnih naučnih standarda, čime će da se smanjuju, a ne pospješuju decenijske podjele u građanskoj državi Crnoj Gori.

(Autor je naučni savjetnik)

---