-Piše: Nik Gašaj

Pitanje političkog predstavljanja nacionalnih manjina jedno je od centralnih, jer zadire u same temelje demokratije – načelo političke jednakosti, iz kojeg proizlazi i pravo na jednaku predstavljenost. U razmatranjima o predstavničkoj vladavini poznati autor Mil je istakao: „U zaista jednakoj demokratiji svaki će, ili bilo koji dio biti predstavljen ne neproporcionalno nego proporcionalno. Većina birača uvijek će imati većinu predstavnika, a manjina birača imaće uvijek manjinu predstavnika. Računajući čovjeka za čovjeka, manjina bi bila predstavljena toliko potpuno koliko većina. Ako nisu, nema jednakopravne vladavine, nego vladavine nejednakosti i povlastica u kojoj dio ljudi vlada nad ostalima, a dijelu je oduzet pravedan i jednak dio uticaja u predstavništvu, što je protivno svakoj pravednoj vladavini, a iznad svega protivno načelu demokratije što propovijeda jednakost kao vlastiti korijen i temelj“.
Činjenica je da se manjine često nalaze u položaju u kome pod uslovima koji su jednaki za sve nijesu sposobne da obezbijede ulaz u predstavnička tijela, zbog svoje malobrojnosti. Na drugoj strani, teško je očekivati da prisustvo manjina u parlamentu ima neki značajniji uticaj na političko odlučivanje.
Prisustvo manjina se otuda više zahtijeva zbog toga što ono simbolički omogućava prisustvo u tijelu u kom se donose važne političke odluke. Ovakvo simboličko prisustvo ima značaja, jer manjinama daje na znanje da se njihovo postojanje uvažava od većine. Ako se uvažava njihovo postojanje, veće su šanse da se uvaže i problemi koje manjine ne mogu same da riješe. Zauzvrat, manjine su spremne da odluke predstavničkih tijela u kojima im je omogućen ulazak poštuju, a samim tim priznaju državu u čijem se predstavničkom tijelu nalaze i vide je kao sopstvenu. Ovakvo shvatanje parlamenta i države od strane manjina učvršćuje stabilnost u društvu.
O političkoj zastupljenosti manjina veoma su važne preporuke iz Lunda za efektivnu participaciju manjina u javnom životu, koje je 1999.godine propisao OEBS visoki komesar za nacionalne manjine. No, ove preporuke ne odnose se isključivo na izborno zakonodavstvo, već se pominju lokalna samouprava i samovlada, teritorijalna i neteritorijalna autonomija, ustavna garancija za zaštitu nacionalnih manjina, uspostavljanje savjetodavnih i konsultativnih tijela koja se bave problemima manjina itd. Ipak, preporuke koje se odnose na izborno zakonodavstvo, a tiču se etničkih manjina, zauzimaju značajan dio ovog dokumenta. Odjeljak B (tačke 7-10) preporučuje da izborni sistem omogući reprezentaciju manjina i obezbijedi njihov uticaj u predstavničkim tijelima.
Politička participacija nacionalnih manjina predmet je regulisanja i u Okvirnoj konvenciji Savjeta Evrope za zaštitu nacionalnih manjina (1995). U članu 15 te konvencije propisana je obaveza država ugovornica da „stvore uslove potrebne za efikasno sudjelovanje pripadnika nacionalnih manjina u kulturnom, društvenom i ekonomskom životu, te u javnim poslovima, naročito onima koji ih se neposredno tiču”. Ovo je, nema sumnje, vrlo važno opredjeljenje međunarodne zajednice. Postoji više koncepata, modela i mehanizama uticaja i učešća nacionalnih manjina u državnoj vlasti u pojedinim zemljama, kao što su: izbori i izborni sistemi, obezbjeđivanje posebnog neposrednog manjinskog predstavništva, autonomije i savjetodavna tijela. Razmjerni izborni sistemi omogućuju veći stepen zastupljenosti različitih interesa u parlamentu, pa takvi sistemi mogu omogućiti parlamentarnu zastupljenost manjih stranaka i nacionalnih manjina. Evropa je postala pozitivan primjer u kojem su oblikovana različita ustavno-politička rješenja. To je naročito vrijedjelo za tranzicijske zemlje srednje i jugoistočne Evrope u kojima su se uvodili različiti modeli predstavljanja nacionalnih manjina u parlamentu: od predstavljanja samo nekih „autohtonih” manjina do uključivanja svih manjina. Od sistema posebnog manjinskog predstavništva s posebnim izbornim jedinicama do rješavanja predstavljenosti manjina u okviru opšteg izbornog sistema (razmjerni izbori sa stranačkim listima). Takođe, prisutan je mehanizam garantovanih mjesta za manjine, itd.
Razumije se, svaka država koja želi da bude članica evropske porodice, pa samim tim i Crna Gora, mora da usvoji evropske standarde o zaštiti nacionalnih manjina.
Član 79 u Ustavu Crne Gore (2007) propisuje da se pripadnicima manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica jamče prava na autentičnu zastupljenost u Skupštini Crne Gore i skupštinama jedinica lokalne samouprave u kojima čine znatan dio stanovništva, shodno principu afirmativne akcije. U skladu s tim, Zakonom o izboru odbornika i poslanika u CG, 2014. godine, obezbijeđena je izborna prohodnost manjina u predstavničkim tijelima. Međutim, na drugoj strani, veoma je važno da politički predstavnici manjina u predstavničkim tijelima vjerno, kvalitetno i dosledno zastupaju i artikulišu manjinske interese i manjinske zahtjeve. A to mogu uraditi samo kompetentne, stručne, političke obrazovne, odgovorne i moralne osobe, odnosno dostojni intelektualci. Naprotiv, manjinska prava ne mogu zaštititi, promovisati i ostvarivati mediokriteti, kameleoni, puzavci i poslušni pioni, poltroni, kao ni kompromitovane osobe.
I na kraju, političe partije manjinskih naroda ne smiju da budu puka politička transmisija vlasti, niti opozicije. Međutim, to ne isključuje saradnju s jednima ili s drugima, ali riječ je o partnerskoj saradnji na osnovu usvojenog demokratskog sporazuma koji će se dosledno ispoštovati. Naprotiv, ukoliko partneri ne ispoštuju politički sporazum, manjinske partije treba da ga otkažu i napuste takav savez. Da li će tako postupiti, zavisi prije svega od stručnog i moralnog integriteta njihovih kadrova. Naime, problem nastaje i kada pojedini predstavnici manjina podlegnu ličnim interesima, a ne interesima naroda koji bi trebalo da predstavljaju. Takvi manjinski predstavnici ćute i čuče u foteljama i primaju određene državne beneficije i ništa ne rade za manjine. Naravno, od takvih predstavnika manjinski narodi nemaju nikakve koristi već samo štetu. Stoga, građani iz redova manjinskih naroda treba da prepoznaju takve političke partije i njihove predstavnike u institucijama sistema i da ih na sledećim izborima ne glasaju, nego da ih kazne.(Autor je politikolog)