U Crnoj Gori je Pravilnikom o uslovima i načinu iskopavanja i prenosa umrlih lica bilo omogućeno da svako ko podnese kompletnu dokumentaciju može izvršiti ekshumaciju pokojnika, a da o tome ne obavijesti njegovu užu rodbinu.
Na mnogo teži i potresniji način to su saznale dvije kćerke koje su jednog dana, 2014. godine, ispred ulazne kapije na seoskom groblju Jelenak u Danilovgradu pronašle drveni sanduk sa fotografijom i čituljom na ime svog pokojnog oca, dok u sanduku nije bilo tijela pokojnika.
Ono što će tek naknadno saznati jeste da je tijelo njihovog oca ekshumirano na zahtjev njihove maćehe, koja ga je iz groblja u Danilovgradu prenijela na groblje u Doboju u Republici Srpskoj, i to sve uz odobrenje Uprave za inspekcijske poslove, ali bez odobrenja najbližih srodnika.
Da je došlo do nehumanog postupanja, ali i kršenja niza zakona, utvrdila je zamjenica ombudsmana Snežana Armenko koja je utvrdila da je odobravanjem iskopavanja i prenosom posmrtnih ostataka pokojnika u drugu državu, bez utvrđivanja postojanja saglasnosti svih članova uže porodice, Uprava za inspekcijske poslove povrijedila svoju pozitivnu obavezu da preduzme dovoljne i adekvatne mjere da zaštiti prava podnositeljki pritužbe na poštovanje privatnog i porodičnog života iz člana 8 Evropske konvencije o ljudskim pravima i slobodama u sferi odnosa između pojedinaca, te da spriječi povredu ovog prava od strane drugih privatnih lica.
Osim toga, dugim trajanjem upravnog postupka, podnositeljkama pritužbe povrijeđeno je i pravo na suđenje u razumnom roku, jer su postupak vodile čak sedam godina.
– Podnositeljke pritužbe žalile su se da je iskopavanjem i premještanjem posmrtnih ostataka njihovog oca u drugu državu izvršeno bez njihovog znanja i saglasnosti. Smatraju da je to učinjeno na nezakonit i nehuman način, što je navedeno i u zapisniku koji je tim povodom sačinio nadležni državni tužilac, u kojem je konstatovano da je ispred ulazne kapije u seosko groblje pronađen drveni sanduk sa fotografijom i čituljom na ime pokojnika, dok u sanduku nije bilo njegovog tijela. Podnositeljke pritužbe su se žalile i da su neblagovremenim postupanjem i nedonošenjem meritorne odluke po predlogu za ponavljanje postupka, koji je vođen po zahtjevu za ekshumaciju i prenos, povrijeđena njihova prava na poštovanje privatnog i porodičnog života – navodi se u mišljenju.
Zaštitnik je tokom ispitnog postupka utvrdio da je izdato odobrenje i sprovedeni ekshumacija i prenos posmrtnih ostataka iz Crne Gore u Republiku Srpsku, isključivo na osnovu izjave supruge pokojnog lica, a bez znanja i saglasnosti njegovih ćerki iz prethodnog braka.
Zaštitnik je utvrdio da Pravilnikom o uslovima i načinu iskopavanja i prenosa umrlih lica, koji je u to vrijeme bio važeći, a koji je predstavljao pravni osnov za ekshumaciju i prenos posmrtnih ostataka (2015. godine), nije bio definisan krug lica koji mogu biti podnosioci zahtjeva za ekshumaciju.
Takođe, navedenim pravilnikom nije bila propisana saglasnost svih zakonskih nasljednika kao uslov za vršenje ekshumacije i prenosa posmrtnih ostataka određenog lica. Navedena pitanja nisu regulisana niti jednim drugim materijalnim propisom koji reguliše pitanja sahranjivanja, ekshumacije i prenosa posmrtnih ostataka.
– Imajući u vidu navedeno, zaključuje se da je bilo koje lice, koje je dostavilo traženu dokumentaciju, koja se odnosi na tehničke uslove iskopavanja i prenosa posmrtnih ostataka (član 4 Pravilnika o uslovima i načinu iskopavanja i prenosa umrlih lica) moglo, bez saglasnosti članova porodice umrlog, zahtijevati i potencijalno izdejstvovati odobrenje za ekshumaciju i prenos posmrtnih ostataka pokojnog lica sa jednog groblja na drugo u Crnoj Gori ili u inostranstvo. Zaštitnik smatra da je Uprava za inspekcijske poslove i pored nepostojanja eksplicitne obaveze propisane pomenutim pravilnikom, bila dužna da u skladu sa relevantnim odredbama tada važećeg Zakona o opštem upravnom postupku (član sedam) pravilno i potpuno utvrdi sve činjenice i okolnosti koje su od značaja za donošenje zakonitog rješenja (odlučne činjenice) – a to je da nedvosmisleno utvrdi postojanje saglasnosti svih članova uže porodice – zakonskih nasljednika po pitanju posljednjeg mjesta počinka umrlog lica – navodi se u mišljenju koje potpisuje Armenko.
Tek nakon što utvrdi da postoji saglasnost, kako se navodi, nadležni organ mogao je pristupiti sprovođenju postupka iskopavanja i prenosa posmrtnih ostataka, posebno u drugu državu. U protivnom, shodno relevatnim odredbama ZUP-a, nadležni organ imao je mogućnost da prekine postupak i uputi zainteresovane strane da svoja prava dokazuju u građanskom postupku, nakon čijeg pravnosnažnog okončanja bi se, u skladu sa sudskom odlukom, nastavio jednom pokrenuti postupak iskopavanja i prenosa posmrtnih ostataka. Zaštitnik smatra da ne može biti izvinjavajući element činjenica da je nešto propušteno da se reguliše, ili nije regulisano a može proizvoditi masovna, sistemska kršenja prava određenih lica.
– Zabrinjavajuća je i činjenica da je u odnosu na sprovedenu ekshumaciju, obavljen uviđaj povodom krivičnog djela povrede groba na mjesnom groblju, o čemu je sačinjen zapisnik - navodi se u mišljenju.
