Među značajnim naslovima iz čuvene biblioteke "Svjedočanstva" ugledne izdavačke kuće CID iz Podgorice, nalazi se i knjiga poznatog francuskog arheologa i istoričara Fransoa Lenormana (1837-1883). Iz "Bilješke o piscu", saznajemo da je on "sin Šarla Lenormana (1802-1859), poznatog francuskog arheologa, koji je godine 1822. bio sa Šampolionom u naročitoj komisiji, koju je Napoleon sa poznatom ekspedicijom poveo u Egipat". Fransoa je u Crnoj Gori bio 1865. godine i poslije toga objavio je radove iz njene istorije, a "od svih ovih radova najpoznatija je knjiga `Turci i Crnogorci`, objavljena u Parizu 1866. godine". Uz ostale biografske podatke, iz kojih se vidi da je Lenorman "bio jedan od najuniverzalnijih i najobradenijih naučnika svoga doba" u "Bilješci" nailazimo i na zaključak:" Pisac očigledno želi da, na osnovu činjeničnog materijala iz prošlosti i faktičkog savremenog stanja, dokaže tezu, koja se polovinom 19. vijeka postavljala u evropskoj diplomatiji, o nezavisnosti Crne Gore. Opširan Uvod u ovu knjigu je neobično zanimljiv. To je, ustvari, svestran i karakterističan pogled na životne prilike u Crnoj Gori u prvoj polovini 19. vijeka". Upravo "Uvod" u knjigu, ono je što ćemo mi, kroz jedan fragment, koristiti u našem feljtonu. Ovo izuzetno vrijedno štitvo, CID je objavio 2002. godine, predgovor mu je napisao Branko Pavićević, knjigu je sa s francuskog prevela Marina Vukićević, a koristimo je uz ljubazno odobrenje direktora CID-a, gospodina Ratka Bojanovića.
***
Na kraju Bokokotorskog zaliva, između Albanije i Hercegovine, uzdiže se niz oštrih planina koje dominiraju čitavom okolinom. Ovom planinskom lancu stanovnici su dali slovenski naziv Crna Gora (Tszernogore što znači "crna planina"), što Grci prevode kao Mavro Vuni, Turci Karadag, Albanci Malesija, a Mlečani Montenegro; pod ovim posljednjim nazivom obično je poznata na Zapadu. Na ovim planinama živi malobrojno, ali hrabro i u borbama prekaljeno stanovništvo, dugo vremena zanemareno od Evrope, ali koje, evo nekoliko godina, privlači njenu pažnju i interesovanje. Tu je, tokom četiri stoljeća, jedno hrišćansko pleme uspjelo da, sa oružjem u ruci, održi svoju nezavisnost i vjeru od muslimanskih osvajača.
Tlo Crne Gore kao da je priroda pripremila za takvu borbu. Opasano sa svih strana vrletnim stijenjem, u srcu oblasti koje su podjarmile Osmanlije, ono predstavlja neosvojivu tvrđavu za branitelje slobode. "Priroda je", kaže g. Marmije, francuski putopisac koji je posjetio ovu zemlju prije deset godina, "sama dobrovoljno bila Voban Crnogoraca. Ona im je sama podigla obruč bedema, neprekidni lanac. Ne samo da je svaka crnogorska visoravan okružena vječitim utvrđenjima već je i druge linije utvrđenja dijele na više oblasti, a doline unutar njihovog obruča predstavljaju više malih tvrđava u velikoj tvrđavi". To je niz golemih prepreka, dubokih provalija i okomitih grebena koji bi, na svakom koraku, zaustavli kretanje osvajačke vojske, pa i kad uspije da pređe prve odbrambene linije koje okružuju ovu zemlju.
Posmatrana sa jednog od njenih najvših vrhova, zemlja, prema živopisnom opisu g. Delarija, liči na ustalasano, najedanput okamenjeno more. Jedan drugi putnik, g. Ležan, poredi Crnu Goru, njene okomite vrhove, duboke klance, razbacane doline čiji se raspon kreće od jedne milje do deset koraka, sa ogromnim voštanim saćem sa bezbroj ćelija.
U narodnim pjesama govori se o tome da je Bog obilazeći zemlju da bi na njoj posijao brda, nepažnjom ispustio nad Crnom Gorom vreću sa stijenama; granitne gromade su se otkotrljale na sve strane i prekrile zemlju.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
