PI­ŠE: MI­LjAN STA­NI­ŠIĆ


Kroz vje­kov­nu bor­bu srp­sko­ga na­ro­da za slo­bo­du, uču­va­nju vje­re i op­sta­nak, ma­na­stir Ostrog za­u­zi­ma is­tak­nu­to mje­sto. On je bio du­hov­ni, na­rod­ni te­melj ko­me je vjer­ni na­rod po­ho­dio tra­že­ći du­hov­no okre­plje­nje i sna­gu, ali je bio i mje­sto gdje su se do­no­si­le krup­ne od­lu­ke o nje­go­voj bu­duć­no­sti. Za­to su ska­dar­ske pa­še, tur­ski bo­san­ski i her­ce­go­vač­ki ve­zi­ri i be­go­vi, ali i oni spu­ški i pod­go­rič­ki vje­ko­vi­ma na­sto­ja­li da ga osvo­je, oskr­na­ve ili uni­šte. Me­đu­tim, to je ostao ne­do­sa­nja­ni san svih oku­pa­to­ra i ne­pri­ja­te­lja ove ve­li­ke sve­ti­nje, a Sv. Va­si­li­je i nje­go­ve ču­do­tvor­ne mo­šti oču­va­le su duh srp­skog na­ro­da ovih pro­sto­ra, nje­gov op­sta­nak i na­pre­dak.
Eti­mo­lo­ško zna­če­nje ri­je­či Ostrog pro­iz­i­la­zi od isto­i­me­ne sta­ro­slo­ven­ske ri­je­či ko­ja ozna­ča­va „utvđe­nje”, „oštri kraj” i sl., pa su shod­no to­me, na ovo­me pro­sto­ru po­sto­ja­la pri­rod­na utvr­đe­nja i ona što su se ljud­skom ru­kom do­gra­đi­va­la i ob­li­ko­va­la, a ko­ja su pru­ža­la za­šti­tu i pred­sta­vlja­la bra­nu pro­do­ru osva­ja­či­ma na ove kra­je­ve. Za­to su ga Tur­ci i na­zi­va­li Ostrog-bo­gaz, što je zna­či­lo te­snac, te­ško osvo­ji­vo mje­sto. Od do­la­ska vla­di­ke Va­si­li­ja u Ostrog on po­sta­je ne sa­mo du­hov­no sve­ti­li­šte, već i sto­žer po­kre­ta ot­po­ra pro­tiv tur­skog za­vo­je­va­ča, ču­var i sve­ti­o­nik ja­ča­nja pra­vo­slav­ne vje­re i srp­ske na­rod­ne svi­je­sti, da­ju­ći sna­gu Sr­bi­ma da op­sta­nu u su­ro­vim uslo­vi­ma oku­pa­ci­je. On je bio i be­dem za­u­sta­vlja­nju pro­ce­sa 'tur­če­nja' i na­sr­ta­ja Ri­mo­ka­to­lič­ke cr­kve u po­ku­ša­ji­ma la­ti­ni­za­ci­je ovih pro­sto­ra. Ma­na­stir Ostrog je bio i kul­tur­no-pro­svjet­no sre­di­šte, gdje se još od kra­ja 17. vi­je­ka u nje­mu vr­ši­lo opi­sme­nja­va­nje, obra­zo­va­nje i gdje je Sv. Va­si­li­je osta­vio va­žan knji­žni fond, uglav­nom vjer­ske te­ma­ti­ke.
Sto­jan Jo­va­no­vić, ka­sni­je mo­na­ško ime Va­si­li­je, ro­dio se 28. de­cem­bra 1610. go­di­ne u se­lu Mr­ko­nji­ći u Po­po­vom Po­lju, od po­bo­žnih ro­di­te­lja Pe­tra Jo­va­no­vi­ća i Ana­sta­si­je (Ane). Još u ra­nom dje­tinj­stvu ro­di­te­lji su bi­stro­um­no di­je­te uči­li pra­vo­slav­nim, sve­to­sav­skim vr­li­na­ma i po­bo­žno­sti, jer se u nji­ho­voj ku­ći po­stio sva­ki post, upra­žnja­va­le mo­li­tve i re­dov­no su pri­su­stvo­va­li bo­go­slu­že­nju u cr­kvi. Iako su ži­vje­li u ma­te­ri­jal­noj osku­di­ci u uslo­vi­ma bi­o­lo­ške bor­be za op­sta­nak, gdje su če­sto vla­da­li „vuč­ji za­ko­ni”, oni su vi­še vo­di­li ra­ču­na o či­sto­ti du­še i upra­žnja­va­nju vje­re, ne­go o ze­malj­skim, pro­la­znim stva­ri­ma. Nji­hov sve­to­sav­ski na­čin ži­vo­ta ni­je bio po vo­lji ne­kih nji­ho­vih su­sje­da ko­ji ni­je­su ži­vje­li po vje­ri, kao i po­tur­če­nja­ka. Svo­ju mr­žnju oni su is­po­lja­va­li i pre­ma mla­dom Sto­ja­nu zbog nje­go­ve du­bo­ke po­bo­žno­sti i hri­šćan­skih vr­li­na. Ka­ko su to bi­la nje­go­va pr­va ži­vot­na is­ku­še­nja, ta­ko su ga če­sto pra­ti­la kroz ži­vot, kao istin­skog, ute­me­lje­nog i ne­po­ko­le­blji­vog sve­to­sav­ca. Da bi sklo­ni­li mla­đa­nog Sto­ja­na od pri­ti­ska i zlo­be po­je­di­nih zlih lju­di ko­ji su bi­li ne­pri­ja­telj­ski ras­po­lo­že­ni pre­ma nje­mu, kao i to da bi se na­u­čio pi­sme­no­sti i da­lje obra­zo­vao i sti­cao svje­tov­na zna­nja i du­hov­no se uz­di­zao, ro­di­te­lji ga po­sla­še u obli­žnji ma­na­stir Za­va­lu, po­sve­će­nog Va­ve­de­nju Pre­sve­te Bo­go­ro­di­ce. U nje­mu je bi­lo do­sta uče­nih mo­na­ha ko­ji su na bi­stro­um­nog Sto­ja­na pre­ni­je­li svo­ja zna­nja. Ovaj ma­na­stir je za to vri­je­me imao do­bar fond knji­ga, pa je po­bo­žni Sto­jan pro­vo­dio znat­no vri­je­me u nji­ho­vom či­ta­nju. O to­me pi­še i ar­hi­man­drit dr Ju­stin Po­po­vić („Sv. Va­si­li­je, Ostro­ški Ču­do­tvo­rac, mi­tro­po­lit Za­hum­ski”): „Či­ta­ju­ći knji­ge i re­či Sve­tih Ota­ca du­ša mu se ras­pa­li pre­ma Bo­gu i sve­tom pod­vi­žnič­kom ži­vlje­nju, te za­to že­lja­še da se za­mo­na­ši. Na­kon ma­na­sti­ra Za­va­la Sto­jan od­la­zi u ma­na­stir Tvr­doš kod Tre­bi­nja, po­sve­će­nog Us­pe­nju Pre­sve­te Bo­go­ro­di­ce, u ko­me je bi­lo sje­di­šte Tre­binj­ske epar­hi­je. U svom is­ku­še­nič­kom ži­vo­tu on se sav bio pre­dao po­stu, mo­li­tvi, bde­nju, spre­man da pri­mi sve­ti mo­na­ški čin. Na mo­na­še­nju je do­bio ime Va­si­li­je. Za­tim se on svo­jom po­bo­žno­šću i či­sto­tom još vi­še du­hov­no uz­di­zao i do­bio čin đa­ko­na”.
Ovaj pe­ri­od u isto­ri­ji je bio iz­u­zet­no ne­po­vo­ljan po po­lo­žaj srp­sko­ga na­ro­da, ko­ji je bio pri­ti­snut te­škim uslo­vi­ma pod tur­skom oku­pa­ci­jom, ali i agre­siv­nim dje­lo­va­njem Ri­mo­ka­to­lič­ke cr­kve ko­ja je na­sto­ja­la da to sta­nje is­ko­ri­sti i da ih po­u­ni­ja­ti. Oni su vje­štom pro­pa­gan­dom na­sto­ja­li da se pri­ka­žu kao pri­ja­te­lji Sr­ba, ta­ko što bi kod njih stvo­ri­li ubje­đe­nje da je bo­lje da oni bu­du dio jed­ne ve­li­ke za­pad­ne ci­vi­li­za­ci­je i da će ti­me bi­ti pod nji­ho­vom za­šti­tom.
(Na­sta­vi­će se)