-Piše: dr Radoslav T. Stanišić, filmski i TV reditelj

Katkada dominira čista bestijalnost ili neurotična reakcija i nemoć mučitelja, a ponekad su tu važniji neki drugi činioci. To je doprinijelo da se Cenevski ne izgubi u mogućnoj pristrasnosti i da se zadrži u granicama jednog modernog i relativno samostalnog senzibiliteta. Zato i kadrovi sa najviše brutalnosti i morbidnosti imaju svoje unutrašnje jedinstvo, pa čak i jednu izražajnu ljepotu.
Tako komponovana i slikana stanja pojačavaju unutrašnju uznemirenost koja se neprekidno mijenja, transformiše, tako da u ovoj strukturi taj užas služi za definisanje nasilja nad čovjekom koje se graniči sa rasnom i biološkom mržnjom. Cenevskog uznemiruje saznanje da čovjek u sebi može da pokrene te razorne instinkte i da ih racionalno radikalizuje do apsurdnosti. Taj ideološki sadizam se poistovjećuje sa biološkim, ali mu se neprekidno suprotstavljaju reakcije čovjekove humane prirode, koja se opire tom uništenju. Između njih postoji izvjesna unutrašnja ravnoteža pa se od tih slika stvaraju vizuelna stanja čije dejstvo ima prečišćenu izražajnost, pa čak i estetske kvalitete.
Slika je gruba, ponekad i užasavajuća, ali je dosta promišljena i harmonična, pa se za mnoge kadrove, bez obzira na sam sadržaj, može utvrditi da posjeduju vizuelnu ljepotu. Ovakva režija Cenevskog je upravo u stanju da te neprijatne elemente ponižavanja svega ljudskog tako organizuje da oni, ne gubeći svoj realizam i surovost, ipak budu podložni jednoj umjetničkoj transpoziciji koja filmu daje cjelovitost i potpuni intenzitet djelovanja. Filmskoj kritici se činilo da je previše torture i da film na trenutke liči na školu mučenja, s obzirom da se iz sekvence u sekvencu pojačava taj pritisak nasilja. Cenevski se trudi da ponižavanje ljudi ne bude samo golo maltretiranje i izobličavanje, pa zato i naglašava da istina ovdje predstavlja nešto što je istovremeno i subjektivno, ali i neuništivo. A to je upravo otpor ljudi i spremnost da sve podnesu, pa čak i potpuno masakriranje, ali da pri tom sačuvaju vjerovanje u sopstvene ideale i viziju o slobodi. Zato se elementi fabule potpuno gube tako da film poprima savremenu fakturu prožetu doživljajem, saznanjem i jezikom zasnovanim na odnosu tih fizičkih i duhovnih elemenata. Film je time stekao vrijednosti koje ga odvajaju od mnogih ranije snimljenih makedonskih filmova i izdigao se među djela koja su značajna i za razvoj savremenog izraza.
On se primjetno odvaja od klasične fakture, ne insistira na striktnom vođenju priče, umije da kroz stanja, konfrontacije raznih elemenata i da na taj način atmosferu produbljuje i tako stvara slike u kojima se manje opisuje, ali se mnogo više izražava. Likovi su mu upečatljivi i surovo utemeljeni u vremenu i prostoru. U tome nema unutrašnjih ograničenja i zato se kamera osjeća veoma slobodna u zalaženju u najtananije ljudske emocije i reakcije kako bi postigla puni sklad i vizuelnu formu svega onog što prosto lebdi između te fizičke, odnosno, spoljne i unutrašnje stvarnosti. Film ima svoju slojevitost tako da ga je moguće posmatrati kroz ideološku, nacionalnu, etičku i estetičku dimenziju. Sve to doprinosi da se bolje shvate njegova suština i autentičnost. To je istovremeno i izraženo osjećanje za tragičnost u našem vremenu tako da je „Crno seme” potresna drama jednog trenutka, uzaludnosti nasilja i neuništive čežnje za slobodom. Sve je to u uzajamnoj vezi. Sa dosta jasnim pojmovima i zaključcima, Cenevski se svojim izrazom probio do onih neuništivih ljudskih vrijednosti, a istovremeno ispoljio vještinu koja je doprinijela da film bude prihvaćen kao aktivna vizuelna forma.
Kraj