-PIŠE: BUDIMIR DUBAK

Nova knjiga Đorđa Brujića „Poslednjeg dana veče“ (Književna zadruga Srpskog nacionalnog savjeta, Podgorica, 2016) njegova je šesta knjiga pjesama.
Potonji progon i pogrom Srba iz Hrvatske, koji je pjesnik neposredno doživio, tematski je okvir i tema ovog osobenog poetskog svjedočanstva.
Uvijek je bio najteži zadatak pisca da izvještava iz samog pakla, u trenutku zbivanja tragičnih i zastrašujućih, a iz pozicije žrtve i svjedoka. Ta kazivanja mahom su obojena zaglušujućom bukom, koju proizvode bubnjevi stradanja i smrti, kako sopstvenog naroda, tako i ličnog udesa. Pjesnik Đorđe Brujić kao da je, lativši se pomenutog pjesničkog svjedočenja, sačekao da prođe vrijeme od tih zbivanja, da bi s istorijske distance mogao objektivizovati svoje neposredne doživljaje i viđenja tog tragičnog iskustva, kojeg je prebogata istorija srpskog naroda. Jer, pogromi i izgoni su naša istorijska konstanta, o kojoj svjedoči cjelokupna srpska poezija, od najstarijih vremena do danas.
Đorđe Brujić se pribrojao tom taboru naših pjesnika. Bolna pjesnička pripovijest, koju slijedimo od prve do poslednje pjesme u ovoj knjizi, počinje gotovo idiličnim stihovima: „Hladio se suton, majka je ćutala mirišući vazduh/ Blag, mek, beo vazduh;“...
Međutim, ta vazdušna bonaca je prolegomena za jedno tragično putovanje, u oluji. Majka, koja silazi „niz dirke od stepenica“ najavljuje samotno putovanje „Niz ulicu kao niz vetar“. Prizor koji slijedi u znaku je točkova i „najlonskih nadstrešnica koje su putovale kao velika ogledala“.
Poetski fragmenti, što se ređaju poput kakvih sekvenci na filmskoj traci, nemaju naslova, već su označeni s tri zvjezdice. U tim cjelinama se često gubi granica između poetskih slika i škrtog, gotovo reporterskog kazivanja.
Kolona, koja kreće u nepoznato, iz krupnog plana izgleda kao jedna masovna scena. Ali, pjesničko oko je razlaže na djelove, od kojih svaki čini cjelinu za sebe. Kaže: „U koloni svako putuje za sebe/ Svi u svoju tišinu zaključani“.
A jedan iz kolone upoređuje rijeku sa životom: „Reke će ostati mi, naši zamućeni dvojnici i kada opusti, po njima će se znati“.
Napuštanje kuće kao ognjišta bića početak je trajne egzistencijalne studi, koja obuzima obezdomljenog čovjeka i poskitani narod. Put bez odmorišta i zaklona postaje „jedina kuća bez zidova“. U toj tužnoj koloni samoća je ono što dominantno prati svakog čovjeka, kome se pjesnik obraća gotovo krikom: „Čoveče, sami čoveče!“
Uprkos tome što su seobe sudbinska konstanta srpskog naroda, pjesnik nas uvjerava „da ne postoji/uputstvo za seobu“.
Brojanje i supstitucija imena brojem tek je strašno u neimenovanoj pjesmi (Parcela 142), koju kao komentar prati fusnota (iz knjige Duška Tomića „Putevima smrti kozarske djece“) koja glasi: „Parcela broj 142 na zagrebačkom groblju Mirogoj krije tajnu djece mučenika. To sveto mjesto danas odiše mirom na granici šume, gdje leži mala nadgrobna ploča“.
Taj podzemni hor bezimene djece javlja: „Dugo još broj bićemo“, u masovnoj grobnici, koja je „zemljano more“. Međutim, oni ne žele da svjedoče o svojoj tragičnoj sudbini, već o kolektivnoj tragediji sopstvenog naroda, koja se ponavlja: „Glasom da se ne odamo, ni treptajem, Dok ovu ljudsku seobu ispraćamo,/ Opet ostavljeni, u tešnju šačicu zbijeni“.
Novi zbjeg priziva uspomene na stara, vječno živa stradanja. To vidimo i iz „Ispovijesti čovjeka sa dva imena“, koji se sjeća Gradiške, Jastrebarskog, „crnog rečnog groblja“, kužnih bolnica, promrzlih dječijih ruku, cisterni, gdje se duše miješaju sa gasom, i svog izgubljenog identita. Kolona putuje kroz vrijeme, mahom unatrag, u prošlost, koja je življa od sadašnjosti. Pjesnički subjekt, učesnik tog zbjega, vraća se u događaje „kod Slunja, kada su 21. jula 1942. godine ustaše poklale u zbjegovima i vlastitim kućama više od 420 srpskih civila, pa zaklanih 10 djevojčica i 10 dječaka, od 5 do 7 godina, skinule gole, djevojčice položili na leđa u krug, spojili im ruke, a raširili nožice i na njih položili gole zaklane dječake!“, piše u fusnoti pjesme „Kolo u Mašvini“. Ovdje zastaje ljudski um. „Zato ćutim pred crkvom od njihovih detinjih srca“, veli pjesnik. I opet putnik kreće naprijed, ali pred njim „nestaju putevi i nestaje moje ja koje ih je sledilo“.
U pjesmi „Poslednjeg dana veče“, (po kojoj je knjiga naslovljena), vidimo da je taj put „Krug zatvoren od nigde do ništa“.
Nevoljni putnik ne želi da svjedoči o onom od čega se valja spasavati zaboravom i ćutanjem, kad bi bilo moguće. Nosi se mišlju da pocijepa to što piše, jer zapisano je nužno nedorečeno i predstavlja tek slabašni trag o individualnoj i kolektivnoj drami srpskog naroda. Avgustovska „Oluja“, koja je obezdomila Srbe iz Hrvatske ostavlja pustoš. „Crveni bljesak“, razvijava narod, kao polen. U kretanju kolone, koja i po tri dana stoji u mjestu, nikad se ne zna na kojoj prostornoj i vremenskoj poziciji se nalazi, jer su „Vreme/prostor dvoje u jednom“, kaže pjesnik. Ljudi u zbjegu su „prevarene lovine“, za kojima se vuče vrijeme „kao previjen krik/od koga zapadamo u gluvoću“. Čovjek se pretvara u sjenku na putu, koja se prostire „od sadašnjeg do bivšeg sebe“. Raseljeno biće je utvara što sanja sebe i svoj bivši život. Kaže: „Sanjao sam sve što je trebalo da zaboravim“. Samoća obezdomljenog čovjeka nije obična, već liči „neizgovorenoj ili nemuštoj reči“. To je stanje zanijemelosti pred dubokim ponorima stranstvovanja. Taj čovjek je obilježen žigom stranca i lutalice. On je zatočenik apsurda, koji samo u snu nalazi sigurnost. Iskorijenjeno i obezdomljeno biće je „slamka među vihorove“. Ono je privid u ogledalu, ili kap vode, koja se utapa u rijeku, što uvire „talas po talas mora/pa onda sve dublje, pa onda sve dalje,/pomerajući se val po val...“
I tako, dok ne iščezne u moru bezobalnom, kao u jedino sigurno i vječno utočište. Pjesnik Đorđe Brujić završava putovanje u „Poslednjeg dana veče“ prelaskom: „Iz svetlosti peščanog nam tela/ u modru dubinu nevidljivog“. I mi se, nakon sklapanja korica ove nevesele knjige, osjećamo kao njegovi saputnici iz kolone, koja čezne za trajnim utočištem. (NASTAVIĆE SE)

---