-Priredio: Miladin Veljković

Kako je srpski knez Mihailo Obrenović u srpsku prestonicu donio sultanov ferman, kojim je poslije četiri vijeka Beogradu i preostalim utvrđenim gradovima u Srbiji data sloboda, čime je i poslednji turski vojnik morao da napusti Srbiju – dokumentovano i na naučno popularan način opisala nam je Zorica Janković, istoričar i kustos. Učinila je to svojom knjigom „Put u Carigrad – knez Mihailo, predaja gradova i odlazak Turaka iz Srbije“, koju su 2006. godine izdali IP „Beograd“ i Istorijski muzej Srbije.

Zorica Janković je rođena 1971. u Pančevu. Diplomirala je na beogradskom Filozofskom fakultetu, na grupi za istoriju, a zaposlena je kao kustos u Istorijskom muzeju Srbije u Beogradu. Uz njeno odborenje, u narednim brojevima prenijećemo dio tekst koji govori o istorijskoj misiji kneza Mihaila, koji je u pismu velikom veziru u Carigradu od 14. oktobra 1886. poručio i ovo: „Napuštanjem ili ukidanjem gradova u Srbiji Njegovo Veličestvo učinilo bi nam najveće dobro. Znakom tako sjajnim svoga blagovoljenja i svoje pouzdanosti Sultan bi za sebe privezao neraskidivim uzima narod hrabar i lojalan; a za mene to bi bila prava i neocjenljiva sreća da svoju najživlju i svagdašnju blagodarnost zasvjedočim svom uzvišenom Suzerenu“.

„Veliki vezir Mehmed Ruždi-paša pozvao je 11. januara 1867. srpskog predstavnika u Carigradu dr Jovana Ristića na razgovor i tom prilikom izrazio želju Porte da udovolji Srbiji ako Knez Mihailo obeća da se Srbija neće odvajati od Otomanskog carstva. Ristić je uvjerio Velikog vezira da Srbija samo želi da se osjeća bezbjednom unutar Otomanskog carstva. Na Ristićevo pitanje, koji će se ustupci tražiti od Kneza Mihaila u zamjenu za tvrđave, Veliki vezir je rekao da će Porta tražiti da Srbija prestane sa naoružavanjem.

Da unutrašnja politička situacija u Turskoj, posebno u Carigradu, nije bila stabilna, govori i činjenica da je iz straha da ustupci Srbiji ne izazovu nemire u Turskoj, veliki vezir Mehmed Ruždi-paša podnio ostavku na položaj, pa je umjesto njega došao Ali-paša, a za ministra spoljnih poslova Fuad-paša. Tursku politiku su ponovo vodila dvojica iskusnih državnika.

Čim je stupio na dužnost velikog vezira, Ali-paša je, prikupivši mišljenja predstavnika garantnih sila (Francuske, Velike Britanije i Austrije) donio odluku; izdao je nalog zapovjedniku beogradske tvrđave Ali Riza-paši da obavijesti Kneza Mihaila da će pitanje tvrđava biti bez odlaganja pozitivno riješeno. Ali Riza-paša je to učinio 16. januara, a Knez Mihailo je tom prilikom obećao da će posjetiti Sultana u Carigradu.

Napokon, 19. februara 1867. godine, turski Savjet ministara zaključi da Sultan treba da udovolji srpskim zahtjevima, a istog dana, nakon pribavljene saglasnosti Sultana, o toj odluci veliki vezir Ali-paša obavijesti pismom Kneza Mihaila.

Zvanična ponuda je stigla u subotu 4. marta 1867. u pet sati popodne, kada je tatarin skoroteča Rista Prendić stigao brodom iz Carigrada. Silan svijet ga je dočekao na savskom pristaništu. Sultanova ponuda je bila bezuslovna, a to je značilo da Sultan za ustupanje tvrđava ništa drugo ne traži za uzvrat od Srbije i njenog Kneza. Radi sigurnosti, predsjednik srpske vlade Ilija Garašanin, zatražio je od srpskog kapućehaje (predstavnika) u Carigradu dr Jovana Ristića, da dobije „pozitivno uvjerenje“ da se sa Portom neće voditi nikakvi pregovori i da će Kneževa posjeta imati čisto protokolarni karakter. Jedini uslov, koji su Turci postavili, bio je da se na tvrđavama zadrži turska zastava, kao znak turskog suvereniteta.[...]

Potom je, 14. marta, Knez objavio srpskom narodu Proklamaciju, da je dobio utvrđene gradove na upravu i da će otići u Carigrad da se lično zahvali Sultanu, u svoje ime i u ime srpskog naroda.


(NASTAVIĆE SE)

---