Prof. dr Radoš Ljušić spada u red najvećih imena srpske i jugoslovenske istoriografije. Pored mnogobrojnih njegovih djela, to potvrđuje i njegova najnovija knjiga „Vojvode i vojvodski barjaci – vojno uređenje ustaničke Srbije (1804–1815)”, koju je 2018. godine izdao Medija centar „Odbrana” iz Beograda. Uz odobrenje Dragane Marković, glavne urednice ove renomirane izdavače kuće, i saglasnost prof. Ljušića, čitaocima ćemo kroz ovaj feljton prenijeti najzanimljivije detalje iz ove obimne i luksuzno opremljene knjige.

Prof. Ljušić je rođen 22. novembra 1949. u Istoku (Metohija), gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Studije istorije završio je na Filozofskom fakultetu u Beogradu, na kome je od 1996. redovni profesor. Njegova bibliografija broji više od 600 jedinica, od toga blizu 40 posebnih izdanja. Za „Knjigu o Načertaniju” 1994. je dobio Oktobarsku nagradu grada Beograda, godinu dana nakon Nagrade za nauku Vukove zadužbine, koja mu je dodijeljena za prvi tom knjige „Vožd Karađorđe”. Bio je direktor Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva i „Službenog glasnika” u Beogradu. Profesor je na Katedri sa srpsku istoriju u Novom vijeku beogradskog Filozofskog fakulteta.

„Od svih vojnih zvanja u istoriji Srba najizrazitije, najkarakterističnije i najpoznatije je zvanje vojvode. Bilo je u upotrebi od srednjeg vijeka pa do početka 20. vijeka, s pokušajem obnove u Drugom svjetskom ratu i u poslednjem građanskom ratu na našim prostorima, dakle i najdugovječnije. Ovo zvanje poznato je kod većine evropskih naroda i imalo je različita značenja.

Vojvodsko zvanje u srednjem vijeku nije bilo ustaljeno. U državi Nemanjića „vojvoda je najviši vojni čin poslije vladara”. Vojvode su potiskivale župane, te je njima „pripadala sve značajnija uloga u političkom životu”. Potom je njihov značaj počeo da opada, pa su vojvode, s kefalijama, obavljale lokalne vojne i civilne poslove. U Srpskoj despotovini uticaj vojvoda je počeo da raste usled učestalog ratovanja. Jedno vrijeme oni su obavljali vojne i civilne poslove, a potom, u vrijeme kada je izvršena militarizacija lokalne i centralne uprave, samo vojne. U doba Nemanjića vojvode su bili posjednici velikih baština i zapovjednici većih vojnih odreda, a u doba despotovine vladarevi namještenici na krajištu.

Stojan Novaković se pozabavio ovim pitanjem i pokušao da nađe vezu između srednjovjekovnih i novovjekovnih vojvoda. „I u vojničkom uređenju Karađorđeva vremena ja vidim glavnu sliku starijega srednjovjekovnog uređenja našeg, koje se, zar, s vaspostavljanjem države sama vaspostavila”. On piše i da su u srednjem vijeku postojala vojvodstva i da je vrhovni starješina nad vojvodama bio veliki vojvoda, navodeći ime Novaka Grebostreka. Vrijedna je pomena jedna srednjovjekovna i novovjekovna sličnost: u poznijem periodu vojvode su zamijenile župane u župama. Padom naših zemalja pod Turke zvanje vojvode preuzele su turske vlasti i, održavši ga, prenijele na ustaničko doba. Srednjovjekovne narodne pjesme pominju vojvodu Momčila, Dojčina, Kaicu i druge.

Vojvodsko zvanje poznato je i na prostorima Zete i Bosne. Pominju se i velike vojvode, ali niko nije ukazao na razlike između njih i običnih vojvoda, osim ako se ne uzme u obzir činjenica da „svaki vojvoda nije nosio titulu velikog vojvode, koji je u vojsci zastupao vladara”.

Bitno je istaći nekoliko činjenica u vezi sa vojvodama i njihovim vršenjem vlasti, jer su iste ili slične s novovjekovnim. Oni su u lokalnoj upravi srednjovjekovnih srpskih država obavljali vojne i civilne poslove na određenoj teritoriji, ali su, potom, vojni poslovi odnijeli prevagu nad civilnim. Vojvode su bile smjenjive, a smjenjivali su ih vladari. Prihodi koje su ubirali bili su raznovrsni i značajni, „što je vojvodama osiguravalo materijalno blagostanje”. Činjenica je da su vojvode bile najistaknutije vojne starješine u srednjovjekovnoj Srbiji. Poznata su imena 54 vojvode od despota Stefana Lazarevića pa do pada pod tursku vlast.

Crnojevići su bili oblasni gospodari Zete s titulom vojvode. Otuda se, kasnije, za ovu teritoriju ponekad koristio i pojam vojvodstvo. U Hercegovni i Crnoj Gori ovo zvanje imale su i starješine nahija i knežina.

Priredio: Miladin Veljković

(Nastaviće se)

---