Ostali frankofoni reditelji koji su stvarali kinematografiju Kvebeka su: Klod Žitra (1930–1986), čije se meditativno ostvarenje „Moj ujak Antoan” („Mon oncle Antoine”, 1971) i danas smatra jednim od najboljih kanadskih filmova svih vremena, a čija je istorijska drama koja se odvija u XIX vijeku „Kamouraska” (1973) bila jedan od najskupljih; Žil Karl (1929–2009), koji je snimio adaptacije uticajnih romana – porodičnu melodramu „Les Plouffe” (1981) i epsku romansu „Maria Chapdelaine” (1983); Žan Klod Lozon (1953–1997), čiji je prvjenac, žestoka krimi-drama „Un zoo la nuit” (1987), pokupila mnoštvo nagrada Džini, nakon čega je snimio i halucinantno djelo „Leolo” (1992), Mirej Dansero (r. 1943), čije je ostvarenje „La vie revee” (1972) bilo prva domaća drama u režiji žene, koja poziva na oslobođenje od mačizma u Kvebeku; i Lea Pul (r. 1950), čiji su rani radovi „La femme de l'hotel” (1984) i Anne Trister (1986), obilježeni senzibilitetom evropskog art-filma, označili zrelost feminističke tematike u domaćoj kinematografiji.

O istaknutom mjestu filmskih stvaralaca Kvebeka u kanadskoj kinematografiji svjedoči i broj izvanrednih učesnika u stvaranju antologije „Montreal vu par...” (1991), zbirke od šest kratkih filmova, kojom je obilježeno 350 godina od osnivanja prvog evropskog naselja na području današnjeg Montreala. Režiju tih filmova potpisuju Deni Arkan, Mišel Bro, Atom Egojan, Lea Pul, Patrisija Rozema i Žak Ledik.

Danas u Montrealu cvjeta frankofona filmska industrija, a publika u Kvebeku izuzetno je lojalna. Ipak, domaći film je tokom osamdesetih i devedesetih ostvario manje od deset odsto zarade od prodaje bioskopskih ulaznica, dok je najveći dio pripao američkim filmovima. Da ironija bude veća, mnogi od njih su snimljeni u studijima i na lokacijama u Montrealu, Torontu i Vankuveru zbog povoljnog deviznog kursa, nižih honorara, poreskih olakšica i subvencija, zbog čega je američkim producentima za 35 odsto jeftinije da snimaju u Kanadi nego u Sjedinjenim Državama. Osim toga, u Kanadi mogu naći mnoštvo raznovrsnih lokacija, stručne filmske ekipe i savremena postrojenja za postprodukciju, koja se nalaze u istoj vremenskoj zoni kao Njujork i Los Anđeles, i lako im se može pristupiti avionom. Udruženje reditelja Amerike i Udruženje filmskih glumaca tvrdili su da su 1998. Sjedinjene Države ostale bez 23.500 radnih angažmana na filmu zbog izmještanja produkcije, od čega je 80 odsto pripalo Kanadi, koja je na ime troškova produkcije od američkih kompanija naplatila dvije i po milijarde dolara. Podjednako, međutim, zapanjuje i sledeći podatak: Telefilm Canada je 2000. finansirao produkciju 46 domaćih filmova, čijem je zbirnom budžetu od 89,2 miliona dolara doprinio sa 15,4 miliona dolara.

Drugim riječima, ukupan godišnji budžet za kanadsku produkciju bio je jednak budžetu jednog jedinog filma u holivudskoj produkciji. Upravo zbog ovakvog ekonomskog dispariteta, vlada Kvebeka je najavila da će predložiti izmjene Zakona o filmu, kojim će se propisati da se prije distribucije svi strani filmovi moraju sinhronizovati na francuski, čime bi podigla još jednu malu prepreku ulasku velikih američkih produkcionih kuća. Međutim, početkom XXI vijeka snimljeno je više domaćih blokbastera, koji su do sredine prve decenije zagospodarili tržištem i prvi put u istoriji na drugo mjesto potisnuli američke hitove. Poslije 2010, filmovi iz Kvebeka su triput zaredom nominovani za Oskara u kategoriji stranog filma, a to su: „Zgarišta” („Incendies”, 2010), „Učitelj Lazar” („Monsieur Lazhar”, 2011) i „Rebelle” (2012).

Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(KRAJ)