-PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

Komunisti su imali organizaciju u vidu KPJ, SKOJ-a, „crvene pomoći”, razvijenu mrežu tehnika stvorenu prije rata, među sobom povezanu, zasnovanu na visokom stepenu centralizacije... Šta je za Tita značila veza sa Kominternom (održavao je preko Zagreba – Kopiničev punkt), koja se identifikovala sa sovjetskom vladom, teško je bilo istoričarima da procjenjuju njen značaj, naročito poslije sukoba sa IB-om 1948. godine. Tito je vođa koji je vođen iz Moskve, dok je „Mihailović bio potpuno otkinut od vlade u emigraciji i Britanaca u času svoje pojave, pa čak i kritički raspoložen prema vladi Simovića što je izbjegla u inostranstvo i kapitulirala bez prave borbe”. (B. Petranović)

Legendu o Mihailoviću kao komandantu u balkanskim brdima koji zadaje strah Osovini stvorila je emigrantska vlada i zapadne sile, posebno Velika Britanija. O anonimnom pukovniku s početka rata već krajem 1941. stvoren je mit koji je, po riječima Petranovića, „potpuno neodgovarajući stvarnosti defanzivne taktike četnika i njihove kasnije kolaboracije”. Legenda o velikom ratnom komandantu, Mihailoviću nije omogućila da ovlada četnicima u svim krajevima Jugoslavije gdje su bili rasprostranjeni. U četničkom pokretu, poznato je, nije postojala čvrsta vojna organizacija – postojale su partikularne težnje komandanata, nedisciplina, lična trvenja i bolesne ambicije pojedinaca. Po ocjeni Petranovića, Mihailović „nije imao ni politička iskustva koje je tražila zapletena jugoslovenska situacija 1941. godine”, bio je „politički neobrazovan i neiskusan, suočen sa više nego složenom situacijom jugoslovenskog društva, nacionalno podijeljenog, politički i klasno sukobljenog, od više okupatora potlačenog, a na čijoj su se teritoriji prelamali interesi velikih sila osovine i antifašističke koalicije i djelovale obavještajne službe svih njih”.

Mihailoviću je oslonac bila „konzervativna filozofija srpskog sela, monarhizam, tradicionalni pogledi i arhaična vjerovanja” – „nije se mogao nositi sa događajima”. Treba imati u vidu da su i vođa pokreta i njegovi oficiri bili „opterećeni antikomunizmom još u predratnom razdoblju”. Najveći naprijatelj vođe četničkog pokreta, prema Petranoviću, „bila je njegova nespremnost da se bori protiv okupatora”. Dakle, imamo dva pokreta: NOP, koji je bio „jedinstveno oranizovan i vođen u svim krajevima Jugoslavije” i Mihailovićev pokret čiji vođa „nikada nije uspio da do kraja ovlada četnicima u svim krajevima Jugoslavije gdje su bili rasprostranjeni”.

Imajući u vidu zvjerstva i bratoubilački rat, Tito i ostali rukovodioci proklamovali su politiku bratstva i jedinstva. Klasno zaslijepljen Mihailović je rano ušao, naglašava Petranović, u tajnu kolaboraciju sa kvislinzima. U Srbiji sarađuje sa Nedićevim kvislinškim formacijama, „jer se radilo o jedinstvenoj nacionalnoj ideologiji pod vidom spasavanja srpskog naroda”. Međutim, u borbi protiv komunista Mihailović nije tražio samo saradnju s kvislinzima, već i sa Njemcima. Poznati jugoslovenski istoriočar zamjerio je Mihailoviću: „Olako je previdio da se u zemlji slobodarskih ideja, u kojoj se visoko cijeni rodoljublje, saradnja sa neprijateljem ne isplati”.

U Crnoj Gori, prema ovom istoričaru, do saradnje između unionista i separatista nije moglo doći s obzirom na njihovu netrpeljivost koja je poticala još od 1918. godine, mada im nije smetalo „da pod uticajem Italijana grade koaliciju protiv NOP-a. U Bosni je došlo do saradnje četnika i ustaša, pravdana egzistencijalnim razlozima, iako je u suštini bila podređena kao i u drugim jugoslovenskim pokrajinama interesima četničkog pokreta. Sa svoje strane i Komanda NOV Jugoslavije smatrala je četnike glavnim neprijateljem. Ovo mišljenje o četnicima kao glavnom neprijatelju NOP- a saopšteno je partizanskim jedinicama u martu 1943. godine kada su vođeni pregovori sa Njemcima. Autor `Novih priloga` navodi pismo Isi Jovanoviću, sekretaru Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, upućeno 29. marta 1943. godine, gdje je rečeno da je „naš najvažniji zadatak sada jeste uništiti četnike Draže Mihailovića i razbiti njihov upravni aparat, koji predstavlja najveću opasnost za dalji tok Narodnooslobodilačke borbe”. Dokument su potpisali Tito, Ranković i S. Žujović.


(NASTAVIĆE SE)